Deze week heeft Duitsland gekozen voor zelfbeschikking bij de geslachtsregistratie. Het Duitse parlement heeft namelijk een wet voor geslachtsregistratie aangenomen die is gebaseerd op het principe van zelfbeschikking. Volgens belangenbehartigers komt hiermee een einde aan vier decennia van betutteling van transpersonen en het bestempelen van hun identiteit als geestesziekte. Toch is de Duitse transgendergemeenschap niet onverdeeld gelukkig met de wet. En daar hebben ze goede redenen voor.
Tekst: Ronald Mol
Foto: Norbert Nagel / Wikimedia Commons
Transgender personen kunnen dankzij de wet voor zichzelf bepalen met welk gender ze bij de Duitse overheid geregistreerd staan. Maar tijdens het debat over de wet kregen, net zoals dat momenteel in Nederland het geval is, achterhaalde anti-trans argumenten onnodig veel ruimte. Dit kwam met name door de opkomst van de radicaal-rechtse partij Alternative Fur Deutschland (AFD).
Door de felheid van de anti-transgender geluiden sloot men echter wel een aantal compromissen over de wet. Die compromissen zorgen ervoor dat transgender personen met gemengde gevoelens naar de wet kijken. Daarnaast namen volgens sommigen door de felheid van het debat ook de anti-transgender sentimenten in de Duitse samenleving toe.
reactie bundesverband trans*
Kalle Hümpfner van belangenbehartiger Bundesverband Trans* reageert desondanks positief: “De invoering van een zelfbeschikkingswet was één van onze kerneisen. We voeren hier al campagne voor sinds de oprichting van onze vereniging in 2015. Het feit dat het binnenkort mogelijk wordt om je geslachtskenmerk te veranderen op basis van zelfbeschikking is dan ook een mijlpaal in de strijd voor de gelijke behandeling op het gebied van genderdiversiteit. Na 40 jaar wordt de zogeheten Transseksuelen Wet eindelijk afgeschaft. Voor het eerst is er een proactieve stap gezet met betrekking tot de rechten van trans-, inter- en niet-binaire mensen. Een stap waar geen disciplinaire waarschuwing van het Federale Constitutionele Hof aan vooraf is gegaan. Dit moeten we erkennen en toejuichen.”
Duitsland – Nederland: 1 – 0
De verwachting is dat de wet in november officieel in werking zal treden. Daarmee wordt het als conservatief bekend staande Duitsland het veertiende Europese land met wettelijke gendererkenning op basis van zelfbeschikking. In Nederland lijkt het daarentegen juist de andere kant op te gaan. Dit komt door de meest recente draai van NSC, de partij van Pieter Omtzigt.
Kamerlid Nicolien van Vroonhoven maakte zich deze week namelijk niet populair bij de Nederlandse transgendergemeenschap. Ze diende een motie in waarmee ze de regering opriep om een voorstel tot wetswijziging weer in te trekken. NSC, die bij de laatste verkiezingen juist constant hamerde op de principes van behoorlijk bestuur en het eerbiedigen van de rechtsstaat, berooft op deze manier zowel de voor- als tegenstanders van de kans op een democratisch debat over de wetswijziging.
Over de wet
De nieuwe procedure maakt het in Duitsland mogelijk om geregistreerde geslachtskenmerken en namen te wijzigen door een verklaring af te leggen bij de burgerlijke stand. De wetgeving voorziet daarbij wel in een bedenktijd van drie maanden voordat iemand de verklaring kan afleggen. Daarnaast kan een eventuele volgende wijziging pas een jaar na de oorspronkelijke wijziging plaatsvinden.
Personen ouder dan 14 jaar kunnen dit zelf doen, maar hebben de toestemming van hun ouders nodig. Als de ouders niet akkoord gaan, kan een rechtbank gespecialiseerd in familierecht een bindende uitspraak doen. Voor kinderen jonger dan 14 jaar leggen de ouders, mits akkoord, namens het kind de verklaring af. Daarbij geldt wel de eis dat het kind ook onafhankelijk van de ouders verklaart goed op de hoogte te zijn van wat er speelt. Belangenbehartiger Bundesverband Trans* vreest echter dat de regeling een sluiproute is voor de introductie van een verplichte geestelijke gezondheidsverklaring.
Ook vluchtelingen, staatlozen en mensen met een verblijfstitel voor onbepaalde tijd kunnen op dezelfde manier hun geslachtsregistratie wijzigen. Voor mensen met een vergunning met een beperkte verblijfsduur geldt echter wel dat bij de intrekking van de verblijfsvergunning ook de wijziging van de geslachtsregistratie met terugwerkende kracht kan worden ingetrokken.
Discriminerende bepalingen
Naast de registratie van de geslachtskenmerken regelt de wet ook kwesties als ouderlijke registratie, gegevensbescherming en verplichte wijziging van belangrijke documenten. Sommige bepalingen van de wet worden echter als schadelijk, kwetsend, discriminerend en onnodig gezien.
Zo is bepaald dat de controversiële paragraaf over lokale wetgeving in de bundesländer (bijvoorbeeld met betrekking tot de toegang tot seksegebonden ruimtes, zoals sauna’s) van kracht blijft. Ook liet men de bepalingen waarmee wijzigingen in de geslachtsregistratie genegeerd kunnen worden ten behoeve van de nationale defensie, ongemoeid.
Volgens belangenbehartigers druisen sommige van die bepalingen zelfs in tegen de rechten van de mens. De bepalingen staan volgens de belangenbehartigers dan ook symbool voor het succes van de anti-transgender desinformatiecampagnes. Die campagnes zijn gevoerd sinds de zomer van 2022. Toen werden namelijk de belangrijkste punten van de wet gepubliceerd.
Velen vinden dat de campagnes de suggestie wekten dat transgender mensen – en dan met name transgender vrouwen – een bedreiging zouden kunnen vormen voor de rechten en het welzijn van cisgender vrouwen, kinderen en anderen. Het feit dat dit nu ook in de wet is terug te zien, wordt door de Duitse transgendergemeenschap dan ook als een klap in het gezicht ervaren.
Verbetering
De wet is het resultaat van een ruim twee jaar durend wetgevingsproces, waarin het anti-trans sentiment onnodig veel ruimte kreeg. Desondanks kreeg het recht op zelfbeschikking veel publieke steun van progressieve maatschappelijke organisaties, welzijnsorganisaties en zelfs religieuze groeperingen. Toch kijkt men met verdriet naar het giftige debat dat niet alleen over de wet, maar daarmee ook over transgender personen zelf is gevoerd.
Ondanks de kwetsende en discriminerende bepalingen die erin opgenomen zijn, erkent Bundesverband Trans* dat deze nieuwe wet een verbetering is ten opzichte van de oude situatie. Met de nieuwe wetgeving zet Duitsland volgens hun een positieve stap richting zelfbeschikking rondom de geslachtsregistratie. De oude procedure was namelijk langdurig en kostbaar. Ook vereiste die procedure een beoordeling van de geestelijke gezondheid van de persoon in kwestie.
Und jetzt?
Nu de wet in de Bondsdag is aangenomen, wordt deze doorgestuurd naar de Bondsraad (federale assemblee). De zelfbeschikkingswet is een wet die niet hoeft te worden goedgekeurd, wat betekent dat de Bondsraad alleen met een absolute meerderheid bezwaar kan maken. Experts noemen de kans dat dit gebeurt ‘zeer onwaarschijnlijk’.
De volledige wetgevingsprocedure wordt naar verwachting in november afgerond. Ondertussen bereiden transgender belangenbehartigers zich voor om de bepalingen van de nieuwe wet die volgens hen in strijd zijn met de mensenrechten, aan te vechten in de rechtbank.
•••
Adverteren op Gaykrant en daarmee onafhankelijke journalistiek met een regenboograndje mogelijk maken?
Klik hier voor meer informatie!
