Zuid-Afrika door de ogen van Shenay en Stefanie

Gaykrants redacteur Beauty, Glitter en Glamour, Stefanie, reist als digitale nomade veel over de wereld. Tijdens haar reizen komt ze vaak in gesprek met leden van de LGBTIQA+ gemeenschap en hier schrijft ze er graag over. Voor dit artikel sprak ze met de bekende Zuid-Afrikaanse dragartiest Shenay O’Brien.

Tekst en foto’s: Stefanie Stevens, ook bekend als Lilly Akuma

Ik reis veel, zowel voor mijn werk als voor mijn eigen plezier. Ik probeer altijd lokale dragshows bij te wonen of op zijn minst een café te bezoeken dat bekendstaat om zijn connectie met de regenbooggemeenschap. Ik vind de gesprekken die daaruit voortkomen ontzettend interessant. Deze keer had ik een telefoongesprek met Shenay O’Brien. Omdat wij ons bevinden in een omgeving met beperkte alternatieven.

zuid-afrika

Zuid-Afrika heeft een rijke geschiedenis waarin de Nederlandse invloed prominent aanwezig is, een deel van de bevolking spreekt immers een taal die sterk lijkt op het Nederlands. Echter, Zuid-Afrika is een land van enorme diversiteit met 12 officiële talen (waarvan Afrikaans er een is) en vele verschillende etnische groeperingen. Als ik hier rond rij, vang ik op de radio gesprekken op die enthousiast verwijzen naar de regenbooggemeenschap. Dit deed me nadenken over de situatie van de LHBTIQA+ gemeenschap in dit land.

Zodoende kwam ik in contact met Shenay O’Brien. In haar dagelijks leven is ze drama-docent en een zeer bekende dragqueen in Zuid-Afrika. Haar dragcarrière begon in 2009, en ze was de eerste dragqueen die op de nationale televisie was toen ze meedeed aan Idols. Waar ze ook nog de top tien bereikte!

Haar rol in Idols wakkerde haar activisme aan. Ze lanceerde haar serie ‘We’re Queer, my Dear‘, waarmee ze de Media of the Year Award heeft gewonnen. In deze serie behandelt Shenay queer-onderwerpen vanuit een Zuid-Afrikaans perspectief, een absolute aanrader om te bekijken.

Gesprek

Wanneer ik in gesprek ben met Shenay, besef ik al snel dat de perceptie van de status van de LGBTIQA+ gemeenschap sterk afhankelijk is van het perspectief. Het wordt me duidelijk dat Zuid-Afrika een vooruitstrevend land is op het gebied van LGBTIQA+ rechten. Het was het eerste land ter wereld dat discriminatie op basis van seksuele geaardheid bij wet verbood. Ook is Zuid-Afrika het vijfde land dat het huwelijk voor mensen van hetzelfde geslacht legaliseerde. Desalniettemin is de strijd hier zeker nog niet gestreden. Velen vechten hier hard voor onze gemeenschap.

Grootste verandering

Shenay vertelde me dat de grootste verandering in de geschiedenis van de Zuid-Afrikaanse regenbooggemeenschap plaatsvond in 1994. Dit was het jaar waarin het African National Congress (ANC), de partij van Nelson Mandela, democratisch aan de macht kwam en een einde kwam aan het apartheidsregime. Dit werd opgevolgd door een nieuwe wet in mei 1996 die discriminatie op basis van seksuele geaardheid verbood.

Van Shenay begrijp ik dat vóór 1994 een totaal andere tijd was. Het land werd geregeerd vanuit een zeer religieus perspectief, queer-zijn was geen optie. De meeste Afrikaners (de Afrikaanstalige witte bevolking) zijn nog steeds zeer religieus. Sinds ik in Zuid-Afrika ben vind ik deze bevolkingsgroep interessant, omdat ze ongeveer onze taal spreken en ik er vaak mee geïdentificeerd word. Echter, voelt het niet hetzelfde: ik zie veel gelijkenissen met de Nederlandse Biblebelt. Wat Shenay beschrijft over deze groep, waar ze zelf ook deel van uitmaakt, komt ook erg overeen met de orthodox religieuze individuen in Nederland.

Openheid

Wat me verder opvalt hier, is de openhartige manier waarop mensen over allerlei zaken praten. Mensen benoemen bijvoorbeeld openlijk iemands huidskleur, iets waar ik even aan moet wennen. Echter, ik vind de vrijheid van meningsuiting die in Zuid-Afrika wordt geleefd erg bewonderenswaardig. Het zal zeker zijn keerzijde hebben. Maar voor een land dat tot relatief kortgeleden in een totaal andere situatie zat, denk ik dat vrijheid van meningsuiting van onschatbare waarde is.

Queer-gelegenheden

Shenay vertelde me dat er talloze queer-gelegenheden zijn. “Over het algemeen is Zuid-Afrika een geweldige plek voor queer-individuen”, merkt ze op. Ook de populariteit van drag is toegenomen dankzij RuPaul’s Drag Race. Hierdoor is drag in Zuid-Afrika niet langer beperkt tot queer-locaties. Het vindt steeds vaker zijn weg naar ‘straight’ locaties. “Ik denk dat dit meer uit nieuwsgierigheid is, om te zien waar het echt allemaal om draait. En uiteindelijk, laten we eerlijk zijn, draait het allemaal om glamour, being fab en een geweldige tijd hebben (with the Tea and shade off course). Onze shows zijn meestal uitverkocht, wat aantoont dat mensen leuk vinden wat we doen.” Aldus Shenay.

HIV en Aids

Helaas wordt Zuid-Afrika ook geconfronteerd met harde realiteiten. HIV en AIDS vormen één van de grootste gezondheidsproblemen in het land, waarvan LHBTIQ+ individuen vaak onterecht worden beschuldigd. Volgens de UNAIDS Dataset (2022) van de Wereldbank leven in Zuid-Afrika naar schatting 7,6 miljoen volwassenen en kinderen met HIV. Er waren dat jaar 160.000 nieuwe besmettingen en naar schatting zijn er 45.000 doden als gevolg van AIDS.

Hoewel het aantal infecties met 57% is afgenomen en het aantal doden met 70% sinds 2010, sterven er nog altijd vele mensen aan en blijft het aantal infecties hoog. Dit terwijl we allemaal weten dat dit niet nodig zou moeten zijn. De wetenschappelijke consensus is dat dit niet door LHBTIQ+ individuen, maar helaas wordt dit in Zuid-Afrika nog vaak wel zo gezien.

PrEP

Ik vraag Shenay naar de situatie met betrekking tot PrEP. Ze vertelt me het goede nieuws dat veel non-profitorganisaties zich hier actief voor inzetten en PrEP gratis beschikbaar maken voor iedereen. Het nadeel is echter dat dit niet vanuit de medische zorg wordt gefaciliteerd. Dit lijkt nog een uitdaging te zijn. Wel kun je wel HIV/AIDS-testen kopen bij de drogisterij. Shenay bespreekt dit onderwerp heel openlijk, maar ze vertelt me ook dat het nog steeds sterk gestigmatiseerd is, zelfs binnen de queer-gemeenschap.

haatmisdrijven

Daarnaast heeft Zuid-Afrika te maken met een van de hoogste aantallen haatmisdrijven. De overheid is momenteel bezig met de invoering van een nieuwe wet: “THE PREVENTION AND COMBATING OF HATE CRIMES AND HATE SPEECH BILL.” De Zuid-Afrikaanse overheid en daarmee de organisatie van het land staan nog in de kinderschoenen. Criminaliteit en corruptie zijn nog steeds aan de orde van de dag.

Het is daarom des te opmerkelijker dat de LGBTIQA+ gemeenschap hier haar weg weet te vinden. De mogelijkheid tot zelfbeschikking van LHBTIQ+ personen is zeer waardevol. En hoewel dat misschien nog niet zo ver is als in Nederland,  ook wij hebben nog altijd beperkingen in het uiten van onze ware identiteit. Zuid-Afrika staat voor talrijke uitdagingen, maar weet toch ruimte te creëren voor vooruitgang en acceptatie.

bijzonder land

Ik heb een bijzonder land bezocht en gezien. Een land waar ik op een positieve manier geëmotioneerd ben geraakt over de ruimte voor zelfbeschikking en zelfontplooiing voor de LHBTIQ+ gemeenschap. Bij mijn aankomst had ik dit zeker niet verwacht. Over het algemeen moet je hier alert zijn op veiligheid en soms voel ik me hier erg ‘wit’. Maar ik voelde me hier niet zozeer ‘queer’ als in vergelijking met Nederland.  Ik heb mijn tijd in Zuid-Afrika voornamelijk aan de oostkant doorgebracht, maar Shenay vertelde me dat Kaapstad bekend staat als één van de meest LHBTIQ+ vriendelijke steden ter wereld. Een stad met veel queer-evenementen en concerten. Ze zegt: “Er heerst altijd een gevoel van UBUNTU (Eén-zijn of menselijkheid tegenover anderen) onder queer-individuen.”

Shenay vat samen

“Begrijp me niet verkeerd, er is (zoals overal ter wereld) nog steeds discriminatie onder onze eigen groep, segregatie, haat en afkeuring. Maar door je ‘eigen’ stam en familie te vinden, wordt de reis door het leven gemakkelijker. Het Afrikaanse continent heeft nog steeds een lange weg te gaan, met veel landen die de doodstraf voor queer-zijn hanteren. En veel landen die het bestaan van queer-personen zelfs niet erkennen. Ik denk dat we nog een lange weg te gaan hebben op het gebied van acceptatie en respect voor mensen met verschillende gender- en seksuele identiteiten.”

Alles is relatief, en voor een Afrikaans land is Zuid-Afrika volgens mij een opmerkelijk krachtig en vrij land. Met veel dank aan Shenay O’Brien voor de tijd die ze heeft genomen om met mij te spreken.

Afleveringen van ‘We’re Queer, my Dear’ vind je hier!