Verboden boek: Gender queer, een memoir

Erica van Dooren leest voor Gaykrant en schrijft over wat ze heeft gelezen. Deze keer een recensie van de graphic novel  ‘Gender queer, een memoir’ van Maia Kobabe. Een autobiografisch stripverhaal, waarin de non-binaire Maia diens eigen verhaal en bijkomende worstelingen inzichtelijk maakt. 

Maar eerst even dit:

14 juli is het International Non-Binary People’s Day. Deze dag is bedoeld om mensen bewust te maken van de problemen waarmee non-binaire mensen te maken hebben, zoals discriminatie maar ook met de vaak onbegrepen gevoelens.

Sommige mensen gebruiken deze non-binaire dag om voor het eerst voor hun omgeving als non-binair naar voren te komen. International Non-Binary People’s Day is onderdeel van de non-binaire week, een observatieweek gewijd het vergroten van het bewustzijn van die kwesties die hen aangaan. De dag werd voor het eerst gevierd in 2012. De datum 14 juli werd gekozen omdat deze precies ligt tussen de Internationale Mannendag en Internationale Vrouwendag.

Een graphic novel door Maia Kobabe

Ik wist niet wat ik moest verwachten van deze autobiografische graphic novel die de hoofdredacteur van Gaykrant me in mijn handen drukte. Zoiets had ik nog nooit gerecenseerd.

Maia Kobabe (1989) is een Amerikaanse cartoonist en schrijver, die afstudeert met een master in comics aan het California College of the Arts. Kobabes grafische non-fictie werd onder andere gepubliceerd in The Nib, The Press Democrat en SF Weekly.

Graphic novel is een genre waarbij een stripverhaal met literaire elementen wordt gecombineerd. Door het gebruik van zowel beeld en tekst krijgt het stripverhaal het karakter van een roman.

“Pornografie”

Maia Kobabe weet gevoelens niet in woorden uit te leggen. Daarom tekent Kobabe zwart-wit strips over de eigen worsteling met genderidentiteit en post die dan op Instagram. Daar komen de reacties gelijk los. Mensen herkennen zich in zo’n verhaal. Kobabe breidt de strips vervolgens uit en kleurt ze in.

Met Gender queer wil Kobabe uit de kast komen als non-binair. Er worden 5.000 exemplaren gedrukt. Niet veel voor de Verenigde Staten, gezien de populariteit van graphic novels, maar de opschudding is groot. Gender queer haalt de krantenkoppen. In diverse staten roepen conservatieve politici op om de titel uit de openbare bibliotheken te verwijderen. Gender queer wordt hier en daar zelfs bestempeld als “pornografisch”.

Verboden boek

Gender queer werd in 2019 verboden in diverse staten van Amerika. Kobabe verklaarde zelf dat het boek een beoogde lezer heeft van zestien jaar en ouder. “Het doet pijn dat het boek als “obsceen” wordt bestempeld.” Als gevolg van de hetze wordt Kobabe tegen wil en dank middelpunt van de strijd over welke boeken thuishoren op scholen en in bibliotheken. Gender queer wordt het meest betwiste boek dat jaar.

De Council for National Policy speelt een belangrijke rol bij het verbieden van boeken in de VS. Haar extreemrechtse denkbeelden worden onder andere gesteund door de calvinistische kerken en door ex-president Trump. Dit overheidsorgaan stelt onder meer “Chromosomen bepalen je sekse”. Boeken waarin ook maar een zweempje lhbtiq+ in voorkomt worden met argwaan bekeken.

Tussen 1 juli 2021 en 31 maart 2022 werden er 1.145 boeken van 874 verschillende auteurs verbannen uit schoolbibliotheken en klaslokalen in de Verenigde Staten. Van deze boeken behandelde 33% expliciet lhbtiq+-thema’s. (Bron: PEN America, april 2022).

“Don’t say gay-wet”

In 2021 werd in Florida de “Don’t say gay-wet” van kracht. Het is geen echte wet maar beleid dat verwijst naar een controversieel voorstel of daadwerkelijk beleid dat bij sommige scholen en juridische systemen wordt gehanteerd. Het noemen van het woord “gay” wordt ontmoedigd. Het is gericht op het onderdrukken en verbieden van open gesprekken over lhbtiq+.
Door bepaalde boeken te weren proberen ze gesprekstof hierover te verbannen.

Drie dagen na de ondertekening van de “Don’t say gay-wet” is er een rechtszaak aangespannen tegen de staat Florida door de lhbtiq+-rechtenorganisaties Equality Florida, Family Equality en het National Center for Lesbian Rights, evenals verschillende gezinnen uit Florida. De aanklacht luidt: “Deze poging om jonge geesten te controleren door middel van censuur door de staat – en om lhbtiq+-levens te vernederen door hun realiteit te ontkennen – is een ernstig machtsmisbruik”.

“Down Under” door de knieën?

Ook in Australië zorgt Gender queer voor onrust. Na een klacht van een conservatieve activist afgelopen maart, legde de politie van Queensland het boek ter beoordeling voor aan het Department of Communications and Art, dat toezicht houdt op de Australian Classification Board (ACB). Een maand later gaf het ACB de graphic novel een “onbeperkte classificatie” maar met een “consumentenadvies” van “M“ (volwassenen). Dat betekent dat het niet aanbevolen wordt voor lezers onder de vijftien jaar. Verder is het vrij verkoopbaar en verkrijgbaar.

Nederland en België

In tegenstelling tot wat er in Amerika gebeurt, worden er in Nederland en België nauwelijks boeken in de ban gedaan. Weliswaar zijn er met gemak enkele titels en auteurs te bedenken die in ons land officieel niet verspreid mogen worden, maar het betreft dan zonder uitzondering boeken met een nazistische inhoud.

Allicht kan de populaire “sensitivity reading” die door de meeste uitgevers wordt toegepast als een vorm van “censuur” worden beschouwd. Dat is dan wel in een vorm waar Gender queer met gesloten ogen en zonder problemen doorheen rolt.

Buiten plassen

In 2023 komt de Nederlandstalige vertaling van Gender queer, een memoir op de markt. Kobabe vertelt graag in tegenstellingen. Die maken het verhaal geestig, maar tegelijkertijd hardvochtig, lichtvoetig en tegelijk ook gecompliceerd. Deze delicate balans houdt stand van begin tot einde, waardoor de ontwikkelingen van de personage goed naar voren komen.

Kobabe komt fysiek als meisje ter wereld, wil graag buiten plassen en net als de jongens hun shirt uittrekken voor het zwemmen. Kobabe heeft zich nooit geconformeerd aan gender-stereotypen. De ouders van Kobabe trouwens ook niet.

De behoefte die de illustrator voelt om niet als vrouw geïdentificeerd te worden zit veel dieper. Tijdens het opgroeien merkt Kobabe zowel verliefd op jongens als op meisjes te kunnen worden en vraagt zich af of dit biseksualiteit is. De zoektocht begint. Via afspraakjes, verschillende verliefdheden, liefde en seks graaft Kobabe dieper en dieper. De eindconclusie van de schrijver geeft weer wat het betekent om non-binair en aseksueel te zijn.

Hoewel Kobabes illustraties tamelijk eenvoudig zijn, neemt dat niet weg dat de roep om begrip duidelijk is. Er zijn verrassende momenten in het boek, waarbij de stijlen worden aangepast om nachtmerries of dagdromen te laten zien.

“Wat boeit seks als je ook taart kunt eten?”

Kobabe is dapper en deelt dé diepste gevoelens in het stripboek. Het is een persoonlijke reis vol ervaringen van vreugde en verbondenheid. Maar ook van verdriet en de kwelling van bijvoorbeeld uitstrijkjes. En het voortdurende vragen stellen over identiteit. Het boek eindigt hoopvol.

“Bericht aan mijn ouders: het was lastig voor me om jullie dochter te zijn, maar ben zo, zó blij dat ik jullie kind ben.”

Kobabe tekent deze memoir in eerste instantie om te helpen begrijpen wat er omgaat in de gedachten en gevoelens van een non-binair persoon. Het is met oprechte, pijnlijke broosheid getekend en geschreven. Het geeft inzicht in aseksualiteit en hoe dat relaties kan beïnvloeden. Daarbij wordt seks verfrissend en openhartig behandeld. Juist de beoogde censuur van het boek heeft een averechts effect gehad. Gender queer is in veel landen opgepakt, vertaald en uitgegeven.

Te bestellen bij Boekhandel Van Piere.

Erica van Dooren zet haar liefde voor het geschreven woord om in recensies voor Gaykrant. Ze woont in de Flevopolder en dompelt zich al lezende graag onder in fusionmuziek. Daarnaast schrijft en publiceert ze verhalen en werkt ze aan haar debuutroman.