Aan het einde van de Prideweek werd de winnaar van het regenboogboek 2022 bekend gemaakt: Buitenleven, een roman over hoe een idylle in duigen kan vallen.
Deze relatieroman vertelt het verhaal van de geliefden Rivka en Esse. Ze ruilen na wat hobbels in hun relatie de Randstad in voor het plaatsje Onderweer in Noord-Groningen. Polak legt uit dat ze intuïtief op de naam van het fictieve Onderweer kwam, omdat de dreigende toon past bij het onheil dat de personages boven het hoofd hangt.
Vinden Rivka en Esse waar ze op hopen?
Rivka zit zonder Esse en hond Snibbe in een appartement op een IKEA-bank. Als ze de stad in gaat, probeert ze zichzelf te overtuigen dat het een mooie ochtend voor wedergeboorte is. Dan bij de tramhalte Beukenweg, daar begint het missen.
“Ze luisterde, de vogels, de trams, de scheldende jongetjes, de stad! Maar met al dat vergeten schoons sijpelde de spijt binnen.”
Ondanks dat het begin van het boek het einde verraadt, maakte het me nieuwsgierig wat eraan vooraf ging. Na de proloog springt het verhaal terug in tijd.
Het stel is naar het platteland verhuisd. De nieuwe plek betekent niet alleen een omkering in de buitenwereld van het stel, maar ook van hun binnenwereld. Ze reageren totaal verschillend op de nieuwe woonomgeving en de mensen daarin. Een contrast dat hun relatie zwaar onder druk zet.
De mooie cover met de landelijke afbeelding in lichte en donkere vlakken hint ook naar dit contrast. Loes Faber, illustrator en vriendin van Nina Polak, heeft deze omslag op haar verzoek ontworpen.
Esse komt oorspronkelijk van het platteland, ze aardt goed tussen de akkers. Ze legt haar ziel en zaligheid in het kweken van “spartelende babyplanten” en fotograferen. Daarnaast coacht ze enthousiast een lokaal meisjesbasketbalteam. Met Snibbe dwaalt ze graag over de velden en langs de sloten. Ze observeert en fotografeert de omgeving en weegt ondertussen haar gevoelens af.
“Boven de rustige zee kleurde de horizon lavendel. Wat haar blij maakte kon ze zien en voelen, dacht Esse. Wat haar somber maakte onttrok zich aan haar waarneming.”
In tegenstelling tot Esse, weet Rivka haar draai niet te vinden op de plattelandsplek. Ze verdient de kost met schrijven, zit in de schuur (die ze heeft ingericht als schrijfplek) te staren naar de velden. Haar computerscherm blijft leeg. De stilte, de vliegen die de schuur in- en uitbrommen, de piepende ventilator op haar bureau. En de glurende bewandelaars van het Pieterpad dat omgelegd is langs hun erf ergeren haar mateloos. Ze mist de stad, de winkels, een kroketje happen op een terras.
“Die avond dwong ze zichzelf om eindelijk tegen de kale bast van de plataan te gaan zitten. De stam volgde nergens de lijn van haar rug.”
De relatie Rivka en Esse begint al snel scheuren te vertonen. Komt het door de verandering van omgeving? Of waren de kloven er al toen ze uit de stad vertrokken? Polak weet de oplopende ergernissen tussen de vrouwen in de dialogen fijntjes neer te zetten.
“‘Geen werk vandaag?’ vroeg Esse, die al een uur op haar werkkamertje trainingsschema’s zat te maken en zichzelf een nieuwe kop thee kwam inschenken.
‘Word ik geacht in te klokken?’
‘Nou zeg,’ zei Esse.
‘Het was een grapje.’
Zo ver was het niveau van Rivka’s grapjes gedaald.”
Eva Alta komt op de proppen. Als tv-psychiater en schrijver van zelfhulpboeken wringt zij zich tussen de twee in. Wat zijn Eva’s beweegredenen?
Esse slikt Citapram tegen depressies en begint zich door Eva Alta af te vragen of ze niet beter kan stoppen met de medicijnen. Rivka heeft zo haar bedenkingen of dat wel slim is om te doen.
Achterdocht, aantrekkingskracht en jaloezie worden door de tussenkomst van de psychiater gevoed.
“Rivka was er inmiddels bijna aan gewend dat het haar ontregelde om dicht bij de psychiater te staan en alsof Eva dat wist deed ze een stap dichterbij, handen in de zakken, kin omhoog, branie.”
Als homofobe dorpsjongens druipende verfletters op de auto van het stel achterlaten, reageert Rivka koeltjes: “Het was goedkope verf.” Maar Esse is door het voorval flink en nog lang aangedaan. Ze zoekt al vaker Luz op, het paard dat in de stal op het stukje land van Eva Alta staat. Komt ze daar alleen voor het paard? Of is er nog een reden? Op het terrein vangt de psychiater ook een paar vreemde kostgangers op, elk met een eigen mentaal probleem. Polak schetst op wat spottende wijze hoe mensen hopeloos kunnen zoeken naar rust en psychische hulp. Doris woont in een Mongoolse Yurt op het terrein.
“Het is hier een psychiatrische kibboets, dacht Rivka.”
De scheuren in de relatie van Rivka en Esse worden een grote, onoverbrugbare kloof. Een brand is het kantelpunt, een trap tegen Snibbe de doodschop.
Het juryrapport van het Regenboogboek zegt: “Buitenleven is een intrigerende relatieroman, maar laat op een dieper niveau zien hoe een gemeenschap reageert op nieuwkomers met andere zeden en gewoonten.”
De relaties zijn inderdaad fascinerend. Het woord “maar” in het juryrapport zou ik vervangen door “en”. Ik zie geen tegenstelling. Dat is geen commentaar op de roman, maar op de verwoording van de jury, die hier wat kort door de bocht is.
Mijn bevinding dat de strubbelingen tussen de vrouwen ook een andere relatie zou kunnen betreffen, wordt bevestigd door Polak. Ik vraag me dan ook af of het een ‘sterk’ Regenboogboek is. De problemen waarmee het stel worstelt zijn slechts summier sekse-gerelateerd en zijn zeker geen hoofdzaak in het boek. Zo ook de thematiek van ‘nieuwkomer’ die de jury aanhaalt. Er zijn wat negatieve reacties op de komst van het stel als nieuwbakken dorpsbewoners in Onderweer. Maar die hebben zeker niet alleen betrekking op het gegeven dat het twee vrouwen betreft. Eén ieder ander stel, van welke samenstelling ook, zou in een betrekkelijk gesloten gemeenschap hoogst waarschijnlijk met argusogen worden bekeken.
Het valt me op dat het gegeven ‘buitenstaanderschap’ Polak intrigeert; het is ook sterk aanwezig in haar eerdere roman Gebrek is een groot woord.
Nina Polak geeft aan niet zo bezig te zijn met een uitgesproken queerthematiek in haar schrijven, en ook niet in haar dagelijks leven. Ze is al tien jaar niet meer naar de Gaypride geweest. Toen ze jonger was hield haar identiteit en de community haar meer bezig.
Mystiek lichaam (1986), een roman van Frans Kellendonk heeft indruk gemaakt op Polak toen ze het las. Dat zei ze een jaar geleden tegen Nelleke Noordervliet in het Voorwoord voor de Boekenweek in de Kleine Komedie. Ik zie van die verteltrant wel iets terug in Buitenleven. Met name in de ironische manier waarop de personages worden neergezet, vaak zonder mededogen en soms messcherp.
Een volgende roman van Polak laat even op zich wachten. Ze heeft een toneelstuk in de pen en is druk met het schrijven van een filmscript dat nog in de kinderschoenen staat. Het gaat over een moeder met een bipolaire stoornis en haar gevecht met de geestelijke gezondheidszorg.
Buitenleven heeft een geladen sfeer die alsmaar verder wordt opgevoerd, ook al weet de lezer vanaf het begin hoe het verhaal zal lopen.
Hier en daar zijn de stijlconstructies wat ver gezocht, maar niet ergerlijk. Zo ook enkele verwijzingen naar kunst met als doel om het boek naar een hoger niveau te tillen. Ik denk daarbij aan het schilderij De aardappeleters van Van Gogh dat wat uit de lucht komt vallen.
Buitenleven is op een invoelende manier geschreven met een scherpe, hier en daar cynische en soms humoristische blik op relaties en verschillen in beleving en behoeftes. Een boek dat lekker weg leest.
*
Nina Polak (1986) is schrijver van fictie en non-fictie. Ze studeerde Nederlands in Amsterdam en Cultural Analysis in New York. We zullen niet te pletter slaan is haar debuutroman (2014). Haar tweede roman Gebrek is een groot woord (2018) werd net als haar debuutroman met diverse prijzen onderscheiden. Voor De Correspondent schrijft ze over het moderne leven.
*
Boekhandel Van Piere in Eindhoven is sponsor van Gaykrant. Je kunt het boek Buitenleven hier bestellen.
•••
Adverteren op Gaykrant en daarmee onafhankelijke journalistiek met een regenboograndje mogelijk maken?
Klik hier voor meer informatie!
