Afgelopen week werd op de Duitse televisie een documentaire uitgezonden die grote gevolgen had. Honderd gelovigen die werkzaam zijn of waren voor de Rooms-Katholieke kerk in Duitsland kwamen massaal uit de kast als protest tegen het heersende taboe op homoseksualiteit in die kerk. In ontroerende portretten werd verteld hoe zij hun relatie of geaardheid schuil moesten houden uit angst voor het verliezen van hun baan. Priesters, predikanten, artsen, docenten, nonnen, therapeuten, velen van hen werkten al jaren voor de kerk die zij liefhebben, maar droegen tegelijkertijd een groot geheim met zich mee. Door aan de documentaire mee te werken zetten zij veel op het spel: niet alleen hun werk maar ook een deel van hun sociale netwerk.
Tekst: Stijn van der Woude
Wie zelf niet gelovig is kan zich waarschijnlijk lastig voorstellen waarom je bij een groep mensen zou willen horen die jou niet of slechts deels lijkt te accepteren. Zo is het echter niet, want stuk voor stuk lieten de mensen in de documentaire Wie Gott uns schuf, Hoe God ons heeft geschapen, zien, dat hun kritiek erop was gericht om de kerk die ze liefhadden te hervormen. Systeemkritiek uit liefde voor het systeem.
Priester Ralf Klein vertelde dat hij niet ’wilde zwijgen, omdat ik zo bijdroeg aan de stilte voor anderen’. Hij wilde als homoseksuele – en celibatair levende – man aan de mensen in zijn parochie, zijn plaatselijke kerkgemeenschap, laten weten wie hij echt was. Het systeem veranderen vond hij belangrijker dan het kind met het badwater weggooien. Daarom vertelde hij eerst in kleine kring aan mensen die hij vertrouwde dat hij homoseksueel was. Daarna zette hij de grote stap: hij vertelde het aan de tweehonderd mensen in zijn kerk zelf.
Op het moment dat hij het in het interview vertelt, kan hij zijn tranen niet bedwingen. De reactie was overweldigend en beter dan ooit verwacht: alle aanwezigen gingen staan en applaudisseerden voor hem. Eén vrouw nam hem in de armen, een andere vrouw bedankte hem uitgebreid. Hij was graag priester voor zijn kerk en nu hij eerlijk kon zijn over wie hij was, nog liever dan eerst.
Carla Bieling werkte al dertien jaar voor jongeren en families in haar bisdom. Sommigen wisten dat ze met een vrouw samenwoonde, maar tegen de bisschop vertelde ze het niet, uit angst om haar baan te verliezen. Twee weken voordat haar moederschapsverlof zou ingaan werd ze echter voor een gesprek opgeroepen. Het was uitgekomen dat ze ongetrouwd zwanger was en met een vrouw samenleefde. Ze werd voor de keuze gesteld: ’Als je nu je relatie verbreekt mag je straks gewoon weer doorgaan met je werk’.
Carla voelde zich in het nauw gedreven, juist omdat ze met twee ouders haar toekomstige kind een stabiele thuissituatie wilde geven. Achteraf was de reactie van het bisdom: ‘We moeten een lijn trekken met het beleid en de normen van de kerk, om niet aan geloofwaardigheid in te boeten’. De kerk dekte zich hiermee in door zich aan de regels van de organisatie te houden. Dat het menselijke aspect hierbij ondergesneeuwd raakte deed blijkbaar minder ter zake: regels zijn regels.
Dit is een veel voorkomend probleem in de Rooms-Katholieke kerk: individuele parochies en parochianen zijn vaak een stuk toleranter dan het officiële beleid van hun kerk aangeeft. Onlangs bleek dit nog uit een Nederlands onderzoek, maar het is een tendens die breder zichtbaar is. Mensen willen de kerk waar ze zich thuis voelen niet verlaten omdat ze van deze kerk en haar mensen houden. De Rooms-Katholieke kerk is echter een hiërarchische kerk waar het Vaticaan de regels bepaalt. Wil je lid zijn van de kerk, dan dien je je te committeren aan de katholieke leer. Dat stelt de individuele gelovigen voor een probleem: verlaat ik de kerk waarvan ik houd, of probeer ik er in de praktijk een mouw aan te passen?
Volgens het burgerlijk recht in vele landen hebben religies het recht om hun eigen regels op te stellen. Er bestaan echter ook ziekenhuizen, verzorgingstehuizen, scholen en andere organisaties op katholieke grondslag. Hierdoor beslaat de leer van de kerk meer dan slechts het kerkgebouw zelf. Het gaat dan dus niet alleen om je gelovige leven in de kerk, maar ook je werkende leven als burger staat onder invloed daarvan.
De makers van de documentaire wilden de bisschoppen als leiding van de Duitse kerk natuurlijk ook spreken. Van de 27 bisschoppen zeiden de meesten echter af, sommigen reageerden zelfs helemaal niet. Slechts één bisschop, Helmut Dieser uit Aken, wilde in gesprek gaan. Hij had zijn houding ten opzichte van queer mensen veranderd vertelde hij en hij pleitte dan ook voor hervorming van de kerk en haar regels. Hij gaf aan dat dit echter een proces was geweest waar hij lang over had gedaan. Hij had zich ingelezen, geluisterd naar de verhalen, veel geleerd en zijn mening bijgesteld.
Homoseksualiteit was geen afwijking, zo stelt hij, maar ‘een fundamentele oriëntatie die bij mensen hoort’. Over het woord oriëntatie kunnen we struikelen – in reformatorische kringen wordt dit bijvoorbeeld ook gebruikt als bedekte term voor iets dat niet zou moeten zijn en waar je zelf voor kiest – maar het feit is dat de bisschop er stond voor de mensen. Hij verontschuldigde zich in naam van de kerk dan ook naar alle mensen die geen zorg hadden gekregen en niet waren geholpen, maar als bisschop is hij in de Duitse kerken een uitzondering.
Een ander mooi voorbeeld kwam van de homoseksuele Rainer die als gids werkte in een kerk. Toen de leiding van de kerk erachter kwam dat Rainer homo was vreesde hij dat hij zijn baan zou verliezen, maar niets was minder waar. De kerk vroeg hem of hij hen wilde helpen met voorlichting en Rainer mocht zijn verhaal op sociale media in filmpjes vertellen als onderdeel van een voorlichtingscampagne.
In deze positieve voorbeelden kunnen we een beweging zien die de Rooms-Katholieke kerk wil liberaliseren en tot een inclusieve plek wil maken. Tegelijkertijd kan er – door wie dat wil – ook een nog sterkere tendens worden gezien van orthodoxe en conservatieve groepen in de kerk die met kracht de kerk ”zoals zij moet zijn” wil beschermen voor een te liberale toekomst. Wie met hoop de toekomst tegemoet wil gaan, zal zich moeten concentreren op de kracht en droom van de eerste groep mensen.
Een organisatorische reus als de Rooms-Katholieke kerk, met alleen in Duitsland al 22 miljoen leden, zal niet snel van koers kunnen veranderen. Paus Franciscus heeft als spiritueel hoofd van de kerk een koers ingezet waarin langzaamaan ruimte komt voor de stemmen van minderheden. Hij spreekt zich uit tegen discriminatie, vertelt hoe hij meevoelt met iedereen die worstelt en wil niemand veroordelen. Tegelijkertijd probeert hij ook een interne strijd te voorkomen die de kerk in tweeën scheurt. Hij is diegene die de boel bijeen moet houden en tegelijkertijd ruimte moet scheppen voor een toekomst waarin het anders kan.
Systeemkritiek uit liefde voor het systeem kan door buitenstaanders slechts begrepen worden, wanneer zij de mensen die kritiek uitoefenen helemaal willen begrijpen. De roep tot liberalisering van de kerk mag door buitenstaanders niet belangrijker worden gevonden dan de liefde die deze mensen ook voor hun kerk hebben. Voor bepaalde groepen binnen en buiten de kerk zal het daarom nooit snel genoeg gaan, voor sommigen binnen de kerk gaat het juist té snel, of zelfs de verkeerde kant op.
Een bekend gezegde in de kerk als antwoord op liberalisering is: ‘Een kerk die met de tijdsgeest huwt, is snel weduwe’. Wil de Rooms-Katholieke kerk zowel haar eigen leden als de liefde van God serieus nemen, dan kan ze wat mij betreft alvast de bruiloft plannen. De dood is immers ook het einde niet.
*
Stijn van der Woude (1993) is getrouwd met Jesse en woont in het prachtige Gelderland. Hij is predikant voor de Protestantse Kerk Nederland in Warnsveld/Leesten. Vanuit zijn persoonlijke leven en zijn werk als predikant schrijft hij voor Gaykrant over de vaak spannende relatie tussen religie, zingeving, LHBT+’ers en de kerk.
•••
Adverteren op Gaykrant en daarmee onafhankelijke journalistiek met een regenboograndje mogelijk maken?
Klik hier voor meer informatie!
