Het kunstenaarsverzet: kroniek van de Friese familie Bakker

Journaliste Toni Boumans schreef een biografie over de Friese familie Bakker. Deze familiebiografie vormt een sluitstuk in haar werk over het ‘Kunstenaarsverzet’. In dit interview geeft Boumans een inkijk in wat haar dreef om dit verhaal uit te zoeken, en in de geschiedenis van de bijzondere Friese familie Bakker, waartoe ook twee homoseksuele broers behoorden.  

Door: Maurits Huijbrechtse 

Wat trof u zo in Sjoerd en later in de hele familie Bakker? 

‘Ik had al eerder een boek en een film gemaakt over twee directe collega’s van Sjoerd uit het Kunstenaarsverzet, de homoseksuele Willem Arondeus en de lesbische Frieda Belinfante. Dat was ooit begonnen met de bekende historicus Jan Rogier die veel voor Vrij Nederland schreef en vaak kritiek had op Loe de Jong. Via hem ben ik betrokken geraakt bij het vertellen van deze geschiedenis. Later kwam Rudi van Dantzig bij mij toen hij de biografie schreef over Arondeus. Het heeft mij nooit meer losgelaten 

Over Sjoerd was nog weinig bekend. Het idee voor mijn boek werd geboren op 4 mei bij het Homomonument toen het boek over Frieda net uit was. De spreker vergat Sjoerd naast Frieda en Willem te noemen. Ik heb toen tegen de omstanders gezegd dat ik zijn verhaal zou gaan uitzoeken.

Mijn onderzoek voor het boek begon daarom eigenlijk met het uitpluizen van zijn vooroorlogse Amsterdamse leven als couturier.  Met het idee ‘de familie komt wel’ want er was waarschijnlijk maar weinig contact. Via internet kwam ik in contact met een nicht van Sjoerd. Zij stelde mij voor aan haar vader, een halfbroer van Sjoerd. Toen ik eenmaal contact opnam met de familie bleek wat ik eerder dacht niet te kloppen en viel ik van de ene verbazing in de andere.

Sjoerd was niet de enige van de broers die op mannen viel. Dit werd thuis geaccepteerd en er werd zelfs vrij met vader over gesproken. Dit was al bijzonder maar het bleek dat alle broers ook nog eens actief waren geweest in het verzet tegen de Duitsers.  Het boek groeide zo dus van de biografie over een telg van de familie Bakker naar het verhaal van de hele familie.

De familie Bakker was gereformeerd en toch heel erg open hoe kan dit denkt u? 

Het geloof droeg hen maar dat gooide de luiken niet dicht. De familie stond met beide benen in de samenleving door de vele ondernemingen die men dreef. Ik denk dat dit heeft bijgedragen aan de openheid binnen de familie. De wereld komt immers bij je binnen in de zaak. De familie Bakker had verschillende winkels waaronder een modezaak.

Vader Bakker had geen moeite met de omgang met andersdenkenden. Dat was in die tijd best bijzonder. Popke, een van de zoons ging in Amsterdam in de leer bij een katholieke zaak voor herenmode. De oom bij wie hij introk was niet bepaald blij dat zijn neef voor een katholiek werkt. De jongens hadden echter van huis uit meegekregen dat dat geen probleem was.

Hoe open waren de broers buiten de familie over hun homoseksualiteit?  

‘De homoseksuele broers zaten voor de buitenwereld diep in de kast.  Ze bezochten wel vaak Café het Mandje, van Bep van Beeren, toen al een echte vrijplaats. Veel mannen en vrouwen gingen in die tijd zo met hun homoseksuele of lesbische gevoelens om. Als de broers nu hadden geleefd weet ik niet of zij naar een Pride zouden zijn gegaan. Zo waren ze gewoon niet.’ 

Speelde de homoseksualiteit van een deel van de broers een rol bij hun keuze om in het verzet te gaan denkt u?  

‘Nee, ik denk eigenlijk van niet. Dat deed je gewoon en daarmee was de kous af. Sjoerd raakte via zijn kunstenaarsvrienden betrokken bij verzetsactiviteiten, waarvan de overval op het Amsterdamse Bevolkingsregister op 27 maart 1943 wel het grootste wapenfeit is. Sjoerd maakte voor deze actie politieuniformen na. Helaas werd de verzetsgroep na de overval opgerold en werd ook Sjoerd opgepakt.

Tijdens zijn proces voor een Duitse militaire rechtbank verklaarde Sjoerd uitgebreid over zijn gevoelens voor mannen. Deze gevoelens hadden hem en zijn goede vriend Willem Arondeus al doelwit gemaakt van extra mishandelingen in de gevangenis aan de Weteringenschans.  Uiteindelijk werd hij ter dood veroordeeld en stierf hij op 1 juli 1943 voor een Duits vuurpeloton bij Overveen in de duinen. Tijdens het schrijven heb ik mij vaak afgevraagd wat er van Sjoerd zou zijn geworden als hij de oorlog had overleefd. Ik denk dat hij een goede kans had gemaakt om door te breken in de modewereld zoals veel van zijn vrienden wel is gelukt.  

Zijn broer Dirk was betrokken bij de Oranjewacht en broer Popke bij de illegale Vrij Nederland-groep. De Oranjewacht was de eerste poging om tot gewapend verzet te komen in Nederland. In de groep zaten vooral oud-militairen. Dirk had als dienstplichtig militair gevochten tegen de Duitsers in mei 1940 en werd zo betrokken bij het verzet.

De Oranjewacht was maar een kort leven beschoren omdat iedereen elkaar kende en de betrokken verzetsstrijders helemaal geen ervaring hadden met illegaal werk. Dirk werd dan ook gevangengenomen. Na een tijd in het Oranjehotel in Scheveningen en Kamp Amersfoort werd hij vrijgelaten. De rest van de oorlog was hij op zijn hoede maar ondanks dat bleef hij betrokken bij het verzet.

Popke en hun later als uitgever bekend geworden neef Bert Bakker waren lid van de illegale Vrij Nederland Groep. Popke was actief als verspreider van de krant. Bij de schietpartij op de Dam op 7 mei 1945 werd hij  door Duits vuur gedood.

*

Lees meer in het boek ‘Je mag wel bang zijn, maar niet laf’ van Toni Boumans. Boumans werkte eerder als journalist voor Zembla en maakte een film over Willem Arondeus en een boek over Frieda Belinfante met wie zij voor haar dood lange interviews hield. 

•••

Adverteren op Gaykrant en daarmee onafhankelijke journalistiek met een regenboograndje mogelijk maken?

Klik hier voor meer informatie!