In een tijd dat zowel drag als racisme en haar koloniale voorgeschiedenis de samenleving en media bezighouden, maakte de Zuid-Afrikaanse fotograaf Lee-Ann Olwage een portret van Belinda Qaqamba, Miss Drag Zuid-Afrika in 2019. Olwage won voor het portret de World Press Photo. De foto is samen met andere winnaars nog tot 29 november in de Nieuwe Kerk in Amsterdam te zien.
Tekst: Maurits Huijbrechtse
Drag gaat in Zuid-Afrika lang terug. Met Olwage verken ik deze geschiedenis, haar achtergrond en het project dat zij samen met Qaqamba opzette in de townships van Kaapstad. Ik ontdek wat drag en racisme met elkaar te maken hebben.
Kun je mij iets vertellen over de lange geschiedenis van drag in Zuid- Afrika?
De grondwet van 1996 in Zuid-Afrika werd de eerste ter wereld die discriminatie verbood op basis van seksuele geaardheid. Kaapstad wordt vaak omschreven als de roze stad van Afrika.
Zuid-Afrikaanse drag is een kunstvorm die de realiteit van het leven in het huidige Zuid-Afrika van een queer persoon weerspiegelt. Zuid-Afrika heeft een rijke dragcultuur die de culturele diversiteit van het land viert. Kaapstad heeft een sprankelende dragtraditie die teruggaat tot de jaren dertig, vooral in het levendige District Six. De optochten, de feesten, de kapsalons en de fantastische drag-queenshows bloeien nog steeds in de stad.
De Miss Gay-optochten moesten aanvankelijk in het geheim plaatsvinden, verborgen voor het zicht van de apartheidsautoriteiten, toen homovrijheid taboe was en totaal niet werd geaccepteerd. Meeste homo-aangelegenheden werden in het geheim gehouden en buiten zicht van het publiek. In een land als Zuid- Afrika, waar nog steeds delen van de gemeenschap geloven dat seksualiteit iets is dat veranderd kan worden via conversietherapie, worden drag-optochten steeds meer mainstream.
Missverkiezingen bieden een belangrijk platform voor gesprekken in de LGBTQI +community, terwijl ze het reguliere publiek laten kennismaken met de kunst van drag.
Hoe denk je dat koloniale elementen in drag zijn terecht gekomen?
Een van de dingen die we met het project wilden doen, was het vieren van Afrikaanse dragcultuur. Die nu drag steeds meer mainstream wordt vanwege populaire shows zoals RuPaul’s Drag Race erg verwestert. De toegenomen populariteit van drag is fantastisch, op een andere manier is het ook problematisch. We zien namelijk dat mensen die dragshows in de stad bijwonen nu verwesterde verwachtingen hebben over hoe drag eruit zou moeten zien. Ze vergelijken het met de queens die ze op tv zien en zien hen die onze unieke cultuur en esthetiek vieren niet. Er moet dus vooral ‘gevierd’ worden en Afrikaanse drag moet als een kunst worden beschouwd die verhalen vertelt over Afrikanen in Afrika.”
Kun je me vertellen hoe je de persoon bent geworden die je nu bent?
Ik ben een visuele verhalenverteller en fotografisch kunstenaar uit Zuid-Afrika. Mijn werk verkent thema’s als identiteit, overgangen en universele verhalen door langdurige samenwerkingsprojecten. Er is een overkoepelend thema van ‘vieren’ in mijn werk en ik ben geïnteresseerd in het gebruik van het medium als een manier om te vieren en samen te creëren. Mijn langdurige samenwerkingsprojecten stellen proefpersonen in staat deel te nemen aan de co-creatie van hun verhalen en hoe ze zijn vertegenwoordigd.
Ik ben altijd een creatieveling en een verhalenverteller geweest. Ik studeerde filmregie en na mijn afstuderen werkte ik negen jaar in de commerciële filmindustrie als rekwisietmeester en decorateur voordat ik zelf met fotografie begon. Ik werd bijna toevallig verliefd op fotografie terwijl ik op reis was met mijn partner. We hadden een camera gekocht om wat foto’s te maken tijdens een reis door het oosten.
Tegen het einde van mijn carrière in de filmindustrie, voelde ik me onvervuld en moedeloos. Ik verlangde naar meer betekenis en net voordat ik 30 werd, besloot ik naar de andere kant van het land te gaan met mijn camera. Ik heb een week doorgebracht met de Black Mambas, een volledig vrouwelijke anti- stroperseenheid, die het gezicht van natuurbehoud veranderen. Ik raakte geïnspireerd door deze vrouwen en het werk dat ze deden. Ik legde hun werk vast en werd verliefd op het vertellen van visuele verhalen.
Ik wist het toen niet, maar dit werd mijn eerste project. Toen ik 30 werd, besloot ik mijn baan op te zeggen en een carrière in de ‘visuele cultuursector’ na te streven. Van daaruit heb ik persoonlijke projecten gedaan terwijl ik commerciële fotografen assisteerde. Als autodidactisch fotograaf zag ik commerciële fotografie als een manier om persoonlijk werk te financieren en meer te leren over verlichting en techniek.
Hoewel veel van mijn werk voortkomt uit de praktijk van de documentaire, is het toch gevormd door mijn ervaring in het werken met commerciële fotografen. Ik benader de documentaire heel anders omdat ik omringd ben geweest door zoveel reclame. In plaats van alleen een verhaal vast te leggen, denk ik veel
aan verlichting en conceptualisatie.
Ik weet nooit echt hoe ik mezelf moet beschrijven. Ik evolueer. Door nauw samen te werken met anderen om samen met hen hun verhalen te creëren, heb ik geleerd hoe geweldig ‘story telling’ kan worden door samen te werken. Wanneer je het onderwerp toestaat een actieve rol te spelen in de co-creatie van het imago, ben je in staat om een veel authentieker en veelzijdiger verhaal te vertellen.
Black Drag Magic – Portrait of a Drag Artist and Activist
Ik ben erg geïnteresseerd in het gebruik van het medium fotografie als een manier van vieren. De meeste thema’s die ik in mijn werk onderzoek, hebben betrekking op iets vieren. In een project bouw ik zeer hechte relaties op met mijn onderwerpen. Ik ben nog steeds erg betrokken bij de meeste mensen met wie ik heb gewerkt heb. Ik ga heel intens met mensen om en omdat het meeste van mijn werk tot stand komt voor langere tijd, heb ik de luxe om mensen en onderwerpen heel goed te leren kennen.
Het is een voorrecht om in iemands wereld toegelaten te worden en nog meer om de gelegenheid te krijgen ze te fotograferen. Ik behandel dit voorrecht altijd met grote zorg. Ik vind het heerlijk om er tijd in door te brengen. De werelden van andere mensen en fotografie stellen me in staat dit te doen. Fotografie heeft de kracht om een wereldwijd gesprek met lokale stemmen te beginnen. Het biedt ook een kans om gesprekken te beginnen tussen kijkers die stereotypen en vooroordelen uitdagen. Het betekent ook dat fotografen kritisch en eerlijk moeten zijn over hun eigen werk. Ze moeten constant leren en hun eigen positie in het beeldvormingsproces erkennen.
Hoe kwam je in aanraking met Belinda?
Ik ontmoette Belinda voor het eerst toen ik aan een ander project in de LGBTQI +gemeenschap werkte, het verslaan van de Miss Gay-verkiezing van 2018. Ik voelde me aangetrokken tot de verkiezingscene omdat ik geïnteresseerd was in ‘community spaces’ waar leden van de LGBTQI +gemeenschap zich niet alleen
veilig voelen maar waar ook de diversiteit wordt gevierd.
Zuid-Afrika heeft een van de meest progressieve grondwetten in Afrika als het aankomt op LGBTQI + rechten, maar de realiteit in het dagelijks leven is er vaak een van geweld en discriminatie.
Als fotograaf is het belangrijk om te erkennen dat je eigenlijk alleen maar een fractie van iemands verhaal voor je lens krijgt. Met dit eerste oeuvre wist ik dat ik zou beginnen vanuit een zeer beperkt perspectief. Het documenteren van de optocht bood een ongelooflijke kans op feedback van de mensen die ik fotografeerde.
Dit gaf een waardevol inzicht in hoe mensen vertegenwoordigd wilden worden. In 2018 reisde ik met 60 dragartiesten naar de prestigieuze Miss Drag SA. Een verkiezing die plaatsvond in Port Elizabeth in Zuid-Afrika. Belinda hielp er een van de deelnemers. In 2019 had ik de wens om meer samen te werken en in die tijd deed Belinda mee aan Miss Drag SA, en ze won. Als onderdeel van de wedstrijd, moest Belinda een serie doen met een doelproject. We ontmoetten elkaar en bespraken de mogelijkheid van een samenwerking en onze visies afgestemd op het nieuwe project.
Ik ben Belinda dankbaar voor het vertrouwen in mij. Het was een voorrecht om toegang te krijgen tot deze wereld en tot de verhalen. Ik hoop dat mijn werk dient als een viering van de ongelooflijke persoon die Belinda is en het belangrijke werk dat ze doet als activist.
Kun je me meer vertellen over hoe de foto tot stand is gekomen?
Het project #BlackDragMagic is een samenwerking tussen mijzelf, Belinda Qaqamba Kafassie, en de onderwerpen van de serie. #BlackDragMagic vertelt de verhalen van zwarte queer, non-binaire en transgenderpersonen die zijn opgegroeid in de townships van Kaapstad , waar ze ondanks veel geweld en
discriminatie hun dagelijkse levens moeten leiden. Het project gaat over het vergroten van de kracht van deze dagelijkse verhalen.
Als groep hebben we besloten om de township terug te eisen en een duidelijke boodschap af te geven dat leden van de LGBTQI+gemeenschap zich veilig moeten voelen, zowel in openbare ruimtes als thuis. Zo werd het proces van het creëren van het project een radicale en progressieve handeling van activisme om de township terug te winnen en op te staan tegen het overweldigende klimaat van discriminatie waarmee leden van de LGBTQI + -gemeenschap in de township worden geconfronteerd.
Met dit werk wilden we een platform van expressie creëren voor leden van de zwarte queer community. De kunstvorm van drag is verwesterd. Het is daarom nodig om Afrikaanse drag als kunst te vieren. Het verhaalt over Afrikanen in Afrika. Tijdens de eerste bijeenkomsten zeiden ze: “Als we niet naar deze ruimtes gaan en we claimen ze niet, het is alsof we niet bestaan.” Deze uitspraak is me lang bijgebleven tijd en beïnvloedde de beslissing die we als groep namen voor de shoot in alle ruimtes waar discriminatie dagelijks voorkomt. Het was een nieuwe manier van activisme.
Een ander thema dat we wilden onderzoeken, was de rol die culturele identiteit speelt in zwarte queer-identiteit. In de Xhosa-taal zijn er nu bijvoorbeeld woorden om homo of transgender te zijn. Vroeger niet. Dit maakte het erg moeilijk om seksuele identiteit uit te leggen aan mensen die geen Engels spraken. Het versterkte ook het idee dat homoseksualiteit ‘on-Afrikaans’ is.
Waar werk je op dit moment aan?
De afgelopen zeven maanden maakte ik een serie over de mentale impact van de isolatie door de coronapandemie waarin ik ook zelf voor de camera sta. Over mijn huidige project kan ik helaas nog niks zeggen.
Klik hier voor meer informatie over de tentoonstelling in de Nieuwe Kerk. Kijk op voor meer werk van Lee-Ann Olwage op www.leeannolwage.com
•••
Adverteren op Gaykrant en daarmee onafhankelijke journalistiek met een regenboograndje mogelijk maken?
Klik hier voor meer informatie!
