De penis van beeldend kunstenaar Chris Rijk en meer

Beeldend kunstenaar Chris Rijk heeft ongetwijfeld de grootste en meest interessante penis van Nederland. Naturalis Biodiversity Center in Leiden heeft onlangs bekend gemaakt er een optie op te hebben genomen. Diverse invloedrijke mensen steken de loftrompet over zijn duo-tentoonstelling met Danielle Hoogendoorn ‘WLKMNWNDRLND’ die nog tot en met 3 oktober te zien is bij LOGMAN Gallery in Utrecht. En is hij echt de zoon van Patty Brard? “Dat moet een dna-test uitwijzen.”

Tekst: Paul Hofman
Foto’s: Henk Logman en Luuk Huiskes

Soms wordt hij wel eens aangeduid als keramist maar dat is hij om de ‘gods-driedubbel-gedraaide drollenbak’ pertinent niet. “Ik ben een beeldend kunstenaar vermomd als pottenbakker. Keramiek is alleen maar het medium en m’n vazen zijn de dragers.

Het zijn ook eigenlijk in principe geen vazen maar objecten die zich voordoen als vaas, ’t is een suggestie. In tegenstelling tot een traditionele vaas, zijn de mijne niet bedoeld als fysieke drager. Het zijn beelddragers en dragers van een virtuele inhoud- een boodschap, een denkbeeld of gewoon een leuke grap.”

Toiletpot

Je valt lekker met de deur in huis: je bent geen keramist, maar je werkt wel met klei. Neem ons eens mee?

“Je zou kunnen betogen dat sekse, geaardheid en de maker in het geheel irrelevant zijn voor het begrijpen en waarderen van kunst, maar door seksualiteit tot het persoonlijke te rekenen, denk ik dat we ons medeplichtig maken aan de geschiedenis van onderdrukking en censuur op representatie.”

“Hoewel de homogemeenschap, voor zover daar sprake van kan zijn, zonder twijfel heeft bijgedragen aan onze cultuur, is het pas sinds kort een groep die zich niet hoeft te verbergen in herenkroegen of jongensclubs. Net als zwarten en vrouwen is ons door omissie aangeleerd dat we geen helden, heldinnen en zeker geen rolmodellen hebben. Datzelfde geldt voor keramiek. Geen rolmodellen en heldinnen en als enige uiting in de dominante cultuurpotscherven uit de prehistorie, Griekse vazen en verder slechts een bijrol in onze levens als nederige huisraad en toiletpot.”

“Achteraf redenerend liep mijn ontluikende seksualiteit en groeiende interesse voor keramiek, maar ook andere ambachtelijkheden zoals borduren en grafiek, gelijk op. Ik denk dat ik me onbewust verwant voelde aan zulke handenarbeid die door de dominante cultuur als minderwaardig wordt beschouwd.”

Geheime Opening

In de context van je werk, lijkt het erop dat je hier een beetje aan Gerard Reve zit te refereren. Wat betekent hij voor jou en je werk?

‘U weet dat haar werk door een groep pseudo-intellectuelen bij radio en televisie is geboycot omdat het niet mooi zou zijn, niet hoogstaand en geen kunst zou zijn […] maar ik vind het heerlijk om haar te horen omdat ik wat zij zingt, mooi vind’.

“Dat zei Reve in zijn aankondiging van de Zangeres Zonder Naam tijdens de uitreiking van de P. C. Hooftprijs aan hem in 1969 en dat vat denk ik goed samen wat Reve voor me betekent.” Chris vervolgt: “Hij verbindt zonder moeite het hoge en het lage met elkaar. Enerzijds verheft hij de vrachtwagenchauffeur en de KNIL-soldaat tot held en anderzijds bezit hij de geheime opening van de Here God, die als ezel aan hem verschijnt. (‘Maar ik doe zwachtels om zijn hoefjes, dat ik niet te veel schrammen krijg als hij spartelt bij het klaarkomen.’)”

Reviaans

“Zijn thema’s komen overeen met de mijne: liefde of geen liefde en ouder worden en dan de dood. Ik zou eigenlijk werk willen maken zoals hij schrijft, ook al gaat hij tien stappen verder dan ik zou willen. Hij schept een mythe van de romantisch-decadente kunstenaar en in die zin geloof ik geen woord van wat hij litereert. Hij is bovenal een performer.”

“Gerard Reve als inspiratiebron”

“Kijk naar de Grote Gerard Reve Show uit 1974; de voordracht over onze lelieblanke dochters die verkracht worden door negers die hier met ‘de tjoeki tjoeki stoomboot vanuit het takki takki oerwoud zijn gekomen’- behangen met kettingen met kruisen, ankers en hamer-en-sikkels. Maar zie ook de Grote Gerard Reve Special van het radioprogramma Ronflonflon avec Jacques Plafond.”

“Zijn gedichten daarentegen, treffen me als ontegenzeggelijk oprecht. ‘Late Devootsie’, uit de bundel ‘Zangen van Strijd’: “Nu ben ik zelf de vlezige man/ die ik, toen ranke jongeling/ in zwembad en op stranden haatte./ Wat rest mij nog, dan te knielen voor U?” – de pathetiek voorbij en eigenlijk ronduit ontroerend. Als dichter werd hij niet serieus genomen en zijn werk wordt in feite hoe dan ook niet meer gelezen, dus kan ik er ongemerkt en tot op heden straffeloos en kwistig uit citeren en parafraseren.”

Piemelkunst

Seks is een belangrijk thema in jullie beider werk…

“Mensen zien een jongenskunstenaar die piemelkunst maakt en schuiven me meteen in de homoseksuele hoek- het noodlot dat mijn goede vriend Gerard evengoed trof, maar nee, lieve lezer.”

“Het feit dat ik op mannen val vind ik niet leuk noch stom, maar het is wel de bril waardoor ik naar de wereld kijk. Ik gebruik vuisten in konten en gepiercete pikken niet om – ik zeg maar even – ons toenemend verval der zeden ten gevolge van Grindr, crystal meth of een steeds ruimdenkender samenleving te illustreren en ik ben ook niet strijdbaar of emancipatoir aangelegd; met andere woorden: in zowel mijn werk als dat van oom Gerard is seks niet het thema, maar een motief. Een middel en geen doel.”

“Seks is geen thema, maar een motief voor mij”

“Voor een deel kan ik ’t lekker afschuiven op de nauwe overeenkomsten tussen klei en seks die, dunkt me, talrijk zijn: bij beiden is de tastzin het belangrijkste zintuig. Beiden zijn goedkoop, fundamenteel, banaal en viezig maar ook vruchtbaar. Klei is als vlees en potten hebben een semantische overeenkomst met lichaamsdelen.”

“Terwijl seks noodzakelijk is voor het voortbestaan van de mens als soort, is keramiek een testament van onze tijd; een belangrijk middel voor het documenteren en doorgeven van de menselijke cultuur daar Moeder Natuur haar nauwelijks kan vernietigen.”

“Door de bodem geconserveerde aardewerkrestanten zijn dan ook de belangrijkste bron van informatie voor wie iets te weten wil komen over culturen van weleer. Bovendien staat klei centraal in veel, zo niet alle, scheppingsmythes. Denk aan Prometheus, de golem en Onze Lieve Heer die adam schiep uit een schep modder.”

Ruimtelijk

Op de een of andere manier doet je werk heel schilderachtig aan, merken we op.

“Grappig dat je het opmerkt, want een carrière als schilder is wat ik aanvankelijk voor ogen had. Toch bleek al vlug dat ik niet als schilder in de wieg gelegd ben, want ik kan niet met het dwingende kader van het doek omgaan. Ik ging driehoeken maken en cirkels, ik wilde ruimtelijke schilderijen maken- nou ja. Na een impasse begonnen de dingen op hun plek te vallen. Het ambachtelijke proces, het materiaal en de vaas als vorm.”

“Keramiek is een testament van onze tijd“

“Een vaas is rond en dus heb ik geen last van die vier vermaledijde hoeken. En waar een doek volgens mij een venster op een andere wereld zou moeten zijn, dat je kunt bekijken zonder de context waarin het hangt in acht kunt nemen, is een vaas een ruimtelijk object dat zich tot drie dimensies er omheen verhoudt. De vorm ervan draagt, in tegenstelling tot het doek, een deel van de inhoud in zich. Sommige vormen verwijzen bijvoorbeeld naar primitief aardewerk of een bepaalde cultuur. Sommigen zijn functioneel en anderen louter decoratief.”

Toverbal

Een schilder hoeft alleen maar verf uit een tube te knijpen, maar ik kan me voorstellen dat jouw hele proces technischer van aard is. Kun je de lezer mee op reis nemen, van idee tot vaas?

“Zoals ik hierboven al te kennen gaf ben ik een pseudo-pottenbakker. En ik zei ook dat ik me verwant voel aan de schilderkunst. Het opbouwen van de pot is mijn equivalent van het opspannen van een doek. Daarna is het net als bij de schilder ploeteren geblazen met kwasten, kleur en compositie. Het verschil is dat ik de recepten voor mijn glazuren en engobes (vloeibare klei met een kleurtje, red.) zelf heb bedacht en vervolgens ook zelf meng.”

“Met tekeningen en collages maak ik een schets en een soort bouwtekening zodat ik een beetje een idee heb van waar het heen gaat. Dan snij dan wel zaag ik het profiel van de pot op ware grote uit respectievelijk karton of hout en dat fungeert dan als een mal tijdens het bouwen: lange slierten klei kronkel ik langzaam omhoog, in de vorm van de pot, ongeveer met vijf centimeter per dag. Als het doek opgespannen en bijgeschuurd is, kwast ik er dikke lagen engobe op als bij een toverbal en dat is de basis om het beeld op te gaan maken.”

Mist

“Het idee van waaruit hij vertrekt gloort altijd aan de horizon, een beetje in de mist weliswaar, maar ik ben er al snel achter gekomen dat werken met keramiek een hele lange cursus omgaan met teleurstellingen is. Bij elke vertaling- van idee naar schets, van schets naar rauwe vaas en dan vooral van klei naar gebakken vaas, is het even slikken.”

“Zeker na de laatste stook, ik stook elke pot ongeveer vijf keer, heb ik echt even de tijd nodig om te wennen aan het nieuwe beeld. Maar goed, ik zeur niet, want dan had ik maar schilder moeten worden en bovendien kan ik over pak ‘m beet tien jaar met alle tegenslagen van het leven omgaan.”

Op het einde van ons interview wil Chris graag nog een gedicht voordragen. Hij blijkt van veel markten thuis te zijn. Het gedicht heet Koninklijke Goedkeuring en is uit de bundel Pad en Projectie:

‘k Kwam eens bij een hooggeplaatst persoon. ‘k Trad nader tot haar troon.
Zij sprak: het werk van de rest,
Bezorgt mij niets dan de pest.
Het werk van Chris, – Dat is pas rijk.”
Aldus de bevlogen kunstenaar.

Ik heb nog één vraag eigenlijk: een recent project betreft de vaas met het mannelijk geslachtsorgaan, geïnspireerd op het werk van Reve en in het bijzonder diens voorliefde voor het gebruik van vele synoniemen voor het mannelijk geslachtsdeel. Hoe is dat idee ontstaan? “Ach, ja, joh, nou… Dat komt gewoon tot me.”

En hoe zit het eigenlijk met die verwantschap met Patty Brard? “Een dna-test zal binnenkort uitwijzen of Rijk inderdaad het resultaat is van een huwelijkse dwaling van mijn vermeende moeder – Patty Brard.” Wat de uitkomst ook zal zijn, Gaykrant zal het als eerste horen, belooft hij.

Het werk van Chris is te zien bij Galerie LOGMAN aan de Nobelstraat 16 in Utrecht. Kijk ook op www.logman.gallery