Ik was achttien. Ik ging naar het toneelstuk ‘Draussen vor der Tür’ van Wolfgang Borchert. Hij schreef het in 1948. Zelf zei hij erover dat het een toneelstuk was ‘dat geen theater zou willen opvoeren.’ Hij kreeg ongelijk. Het stuk werd een klassieker uit de Duitse literatuur. Op mij maakte het een onuitwisbare indruk.
Het was – naar mijn weten – de eerste keer dat ik geconfronteerd werd met ‘de andere kant’ van het verhaal dat Tweede Wereldoorlog heet.
De Duitse Oostfrontsoldaat Beckmann komt drie jaar na de Slag om Stalingrad en na drie jaar krijgsgevangenschap in Siberië terug in verwoest Duitsland. Hij is kreupel, hongerig en tot op het bot verkleumd. Het enige wat Beckmann nog wil is zelfmoord plegen door in de Elbe te springen, maar de rivier weigert dit verzoek van ‘een te jong leven’ en smijt hem op de rivieroever.
Daar wordt hij – als in een droom – bezocht door een begrafenisondernemer (de Dood) en een oude man (God). God betreurt het lot van zijn kinderen dat hij niet kan veranderen. Terwijl mensen niet langer in hem geloven, is de Dood hun nieuwe God geworden. Als God aanstalten maakt te vertrekken, roept de Dood hem op om niet te huilen voor degene die in het water gevallen is.
“Hij is maar een van de vele doden,” zegt de Dood. “Zijn dood maakt geen verschil.”
Op dat moment in de schouwburg dacht ik – achttienjarige – voor het eerst: “Je zult maar op mijn leeftijd uitgezonden worden naar het Oostfront, krijgsgevangen gemaakt worden, gewond terugkeren naar een volslagen verwoest ‘Heimat’ om vervolgens nog eens vijftig jaar lang communistische dictatuur over je heen te krijgen”.
Afgelopen vrijdag herdacht ik de doden die gevallen zijn tijdens de Tweede Wereldoorlog en in oorlogssituaties en vredesmissies nadien, omdat voor mij iedere dode die in de zoektocht naar vrijheid valt, wél het verschil maakt.
Ik denk aan Beckmann.
Zoals ik, sinds ik Borcherts toneelstuk zag, bij elke dodenherdenking altijd even aan hem denk.
Doden vallen er, als we een ander onze wil willen opleggen. Als we zo overtuigd zijn van ons gelijk, dat alle andere overtuigingen daarvoor dienen te wijken. De Dood ligt altijd op de loer in fanatisme, in indoctrinatie, in propaganda. In ‘onze wil is wet’.
Samen met mijn uit Aleppo gevluchte Syrisch-Armeense vriend Armen herdacht ik de doden en vierde ik een dag later de vrijheid.
Opdat niemand in dit land ooit nog zijn wil als wet aan een ander op moge leggen. Opdat de Dood nooit onze nieuwe God moge worden. Opdat wij nooit meer Beckmann moge worden.
Gisteren was het zeven mei. Ik kreeg in de vroege ochtend via de mail een oproep van Amnesty International om een petitie te ondertekenen voor vrijlating van de Chinese mensenrechtenactivist Wu Gan.
In vrijheid vieren wij vier en vijf mei. Op zes mei wordt het leven van alledag weer opgepakt. En zo hoort het in een vrij land ook te gaan: we hebben immers hard gevochten voor het recht op een gezonde mate van zorgeloosheid.
Nu alleen nog even alle contemporaine Beckmannen in de rest van de wereld bevrijden.
Ik pak mijn kop koffie en ik loop de tuin in, waar Armen reeds zit. De ochtendzon schijnt op zijn gezicht. Ik geef hem een kus.
Ik denk aan Wu Gan.
Ik teken de petitie.
Zij taalt naar tast- herkent geluid herkent het pad, doch struikelt dan
in zwart van holte- verliest op weg naar
getralied licht aan kracht- wankelt van wang naar wang – gaat fluisterend heen naar buiten waar
niets meer stemhebbend lijkt – alles zo verzwakt dat zij alleen al met een knik van hoofd wordt gefusilleerd – daar
als een collaborateur – laf- gaat al het zegbare neer – zijgt voorgoed ineen als verbinding tussen gebaar
klank en letter afgesneden wordt, als zij pen en letter niet meer weet te vinden en de v niet meer schrijven kan, van
ij geen spoor gevonden wordt
en vrijheid
alleen nog schreien kan
Rick van der Made
Rick van der Made (Breda, 1968) is dichter en columnist. Hij studeerde Frans, Engels en Pedagogiek. De dichtbundels ‘Wereldreiziger’, ‘Memoires van Huisman’ en ‘Het jaar van de arend’ zijn van zijn hand.
•••
Adverteren op Gaykrant en daarmee onafhankelijke journalistiek met een regenboograndje mogelijk maken?
Klik hier voor meer informatie!
