Wim Peumans: diepmenselijke verhalen in Habibi

Wim Peumans (1984) is schrijver. Hij behaalde een doctoraat in antropologie en was verbonden aan de universiteiten van het Engelse Kent en het Zuid-Afrikaanse Witwatersrand. Hij publiceerde twee bekroonde academische boeken over seksualiteit, migratie en religie. Onlangs verscheen zijn boek Habibi waarin hij tien openhartige en ontroerende portretten van LHBT+moslims in België en Nederland vertelt.

Tekst: Paul Hofman

Over de totstandkoming van zijn boek zegt hij: ‘Tijdens mijn postdoc schreef ik een Engelstalig boek genaamd Queer Muslims in Europe, uitgegeven bij Bloomsbury. Hierna zei ik de universitaire wereld vaarwel en raakte ik betrokken bij het opzetten van een food coop in Maastricht. Tegelijk schreef ik een biografie over mijn eigen vader, oud-politicus Jan Peumans. De biografie was een succes. En het hele schrijfproces deed me beseffen dat ik graag schrijf, maar liefst onafhankelijk.

De volgende stap leek me dan logisch: een werk voor een breed publiek op basis van mijn PhD studie. Een boek waarin de verhalen van de mensen die ik destijds ontmoette, centraal staan, zonder jargon. Habibi is het resultaat. Veel mensen hebben namelijk een mening over LHBT+moslims, maar we horen ze zelf amper. Als ze al aan bod komen in de media, is dat vaak in een soort slachtofferrol.

In hoeverre was het moeilijk/makkelijk om interviewees te krijgen?

Toen ik in 2010 begon, was ik best wel naïef. Toch slaagde ik erin zowel mannen en vrouwen aan te interviewen. Een keer kwam eens iemand niet opdagen, maar voor de rest namen mensen me meteen in vertrouwen en vertelden ze me dingen die ze vaak nog nooit eerder zo uitvoerig met iemand besproken hadden.

Witte onderzoekers en journalisten laten mensen van kleur al vlugger achterwege omdat ze er van uit gaan dat deze moeilijker te bereiken zijn. Dat ligt eerder aan de onderzoeker dan aan de interviewee. Zelf vond ik interviewees door dating websites (al was ik altijd open dat ik onderzoeker was), via via, en door deelname aan activiteiten in de LHBT+scene.

‘Discriminatie in de LHBT+gemeenschap is een zwaar onderschat probleem’

Voor Habibi moesten enkele geïnterviewden wel overtuigd worden om opnieuw deel te nemen. Het is één zaak je verhaal te doen voor een thesis die door een beperkt publiek gelezen wordt, maar om je verhaal in een boek voor breed publiek te delen, is andere koek.

Wat is de kracht van de verhalen die je optekende?

Voor mij zijn de verhalen hoopgevend en diepmenselijk. De mensen in het boek worstelden misschien in hun puberteit/adolescentie erg met wie ze zijn, maar naarmate de tijd verstrijkt, vinden ze meer vrede. En het zijn stuk voor stuk markante persoonlijkheden die met veel kracht en doorzettingsvermogen hun leven hebben opgebouwd. Ik vond het een voorrecht om hun verhalen te mogen delen met een breed publiek.

De verhalen bieden een unieke inkijk in wat het betekent om op het kruispunt van verschillende minderheden te bestaan: seksueel én religieus én etnisch. Dat is het mooie aan verhalen. Verhalen vormen een deur in de leefwereld van een ander, en zijn daarom het middel bij uitstek om je empathie, begrip, inlevingsvermogen en acceptatie te verruimen.

Is er een interview dat jou diep geraakt heeft?

Goh, alle ontmoetingen hebben me geraakt, ook degene die uiteindelijk niet in Habibi zijn beland. Maar je moet altijd keuzes maken en je wilt ook verschillende ervaringen aan bod laten komen. Wat me nog het meest raakt zijn de reacties die ik nu krijg op het boek. Van moslims en niet-moslims, LHBT+ en hetero’s: het is een thema dat iedereen raakt.

Je merkt dat het maatschappelijk erg waardevol is om zo’n boek te schrijven en dat vind ik erg belangrijk. Sommigen herkennen zich sterk in de verhalen, vinden het ontroerend om te lezen; anderen vertellen dat ze net een coming-out hebben gedaan en het boek door hun familie laten lezen. Bij sommige berichten die ik de voorbije weken las, kreeg ik echt een krop in de keel.

Herken je elementen in hun verhalen die jou als witte gay man zijn overkomen?

De ontdekking van mijn seksualiteit liep niet bepaald van een leien dakje. Ik vond het ook ontzettend verwarrend allemaal. Ik ging naar school in een Belgisch-Limburgs klein stadje, waar je nu niet bepaald gay rolmodellen had. We hebben het nu ook wel over het eind van de jaren 90, beginjaren 2000, haha. Ik had een langdurige relatie met een meisje, terwijl me dat helemaal niets zei. In 2004 (ik was toen 19) kwam ik uit de kast. Iedereen was begripvol, al vreesden mijn ouders dat mijn leven moeilijker zou zijn.

Kun je als niet-moslim een boek schrijven over lgbt-moslims?

Ik denk dat het als wit persoon belangrijk is je eigen achtergrond, positie en vooroordelen tegen het licht te houden als je schrijft over minderheidsgroepen. Maar doordat ik maar gedeeltelijk tot de doelgroep behoor, kijk ik ook anders naar het onderwerp. Ik sta er niet te dicht op. Dat geeft ruimte en vrijheid die je misschien niet hebt, als je zelf een moslimachtergrond hebt.

Ondertussen weet ik van mezelf dat ik een zekere expertise heb opgebouwd en dat mijn werk serieus genomen wordt. Dus de weinige keren dat iemand een opmerking maakt over het feit dat ik wit ben, heb ik dan ook een antwoord klaar. Ik won al twee prijzen voor mijn academisch werk, waaronder eentje van de Noord-Amerikaanse vereniging voor Midden-Oosterse vrouwenstudies, voor Queer Muslims in Europe.

‘Binnen moslimgemeenschappen is er nog veel werk aan de winkel’

Maar de tijden zijn gelukkig aan het veranderen en mensen met een migratieachtergrond eisen steeds vaker een plek in het publiek debat. Maar goed ook! Ik denk dat perspectieven uit de doelgroep zelf ontzettend belangrijk zijn, maar voor mij zijn beide waardevol.

Hoe zag het onderzoek voor jouw boek er uit?

Voor mijn Phd interviewde ik meer dan 30 LHBT+ers met een moslimachtergrond, vaak verschillende keren. Ik nam deel aan de activiteiten van (zelf-)organistaies voor LHBT+ met een moslimachtergrond en ik vroeg participanten een dagboek bij te houden. Voor dit boek zocht ik negen van hen opnieuw op: hoe is hun leven verlopen sinds we elkaar spraken soms meer dan zeven jaar geleden?

Op die manier krijg je een uniek lange termijnperspectief dat een extra laag toevoegt aan het boek. Voorts interviewde ik voor dit boek een tiende persoon: een transgender vrouw, omdat ik er tijdens mijn doctoraatsonderzoek niet in geslaagd was een transgender persoon aan te trekken.

Wat is de grootste misvatting ten opzichte van lgbt-moslims?

Er wordt vaak gekeken naar hoe LHBT+moslims omgaan met de verwachtingen die leven binnen hun familie, aangaande huwelijk en kinderen. Maar, en dit wordt vaak vergeten, ze boksen ook tegen verwachtingen, vooroordelen én discriminatie op binnen de LHBT+gemeenschap. Verwachtingen rond uit de kast komen: als je niet expliciet uit de kast komt, ben je geen “echte” of “authentieke” LHBT+er.

Vooroordelen en discriminatie over hun etnische afkomst, geloof of ras. Dat zie je onder andere op datingapps voor mannen. Daten met een Marokkaan is wel leuk als one-night-stand, maar om er mee thuis te komen: hoe leg je dat uit aan je ouders die op de PVV of FvD stemmen? Discriminatie in de LHBT+gemeenschap is een zwaar onderschat probleem.

Ook gaan mensen er van uit dat LHBT+ers met een moslimachtergrond hun geloof dan maar overboord kieperen. De meerderheid in mijn boek identificeert zich als moslim, van cultureel tot praktiserend. Geloof is tegelijk een bron van interne strubbelingen (vooral tijdens de adolescentie), maar ook een steunpilaar en richtingwijzer in hun leven.

Hoe kijk jij naar de mate van acceptatie van homoseksualiteit binnen de moslimgemeenschap? Waarom is het goed eens in de spiegel te kijken met betrekking tot de problematiek in deze kwestie?

In België en Nederland kloppen we ons graag op de borst als wereldwijde koplopers wat betreft de rechten van LHBT+ers. We mogen daar ook fier op zijn. Wetgeving is belangrijk, maar harten nog meer. En daar hapert het nog. Het is vaak sociaal wenselijk geworden om te zeggen ‘gay is okay’, maar wat houdt die acceptatie echt in? Ik denk dat de acceptatie van LHBT+ een werk is dat permanente aandacht behoeft, niet alleen bij moslims. Nederland staat tegenwoordig nog maar op de tiende plaats van de ILGA europe index.

Van het vroegere gidsland is niet meer zo veel overgebleven. Politieke partijen hebben het LHBT+thema naar zich toe getrokken en aan de rechterzijde gebruikt men zo de ene minderheid om de andere uit te sluiten. Van homofobie naar islamofobie. Het is voor mij te gemakkelijk om met beschuldigende vinger naar moslims te wijzen in plaats van voor je eigen deur te vegen.

‘Op de jeugd inzetten is het belangrijkst’

Binnen moslimgemeenschappen is er ook nog werk aan de winkel. Het onderwerp blijft een groot taboe, maar tegelijk merk je dat er op de tien jaar dat ik onderzoek doe, dingen aan het veranderen zijn. Ik heb het nu even enkel over België, omdat ik met die context het meest vertrouwd ben. Bij mijn drukbezochte online boekvoorstelling hadden we imam Khalid Benhaddou te gast, die progressief staat tegenover het thema.

Zo organiseerde hij voor het netwerk van islamleerkrachten een studiedag over seksuele diversiteit. Je merkt dat er bijvoorbeeld bij leerkrachten uit concentratiescholen veel behoefte is aan boeken zoals Habibi, dat mensen nood hebben aan verhalen die het thema tastbaar maken en waardoor ze zich beter kunnen in leven in wat er omgaat in LHBT+moslims.

Zo vond de tentoonstelling gekoppeld aan Habibi – die hopelijk later dit jaar naar Nederland komt – plaats in het MigratieMuseumMigration van Molenbeek, de tweede armste gemeente van België, met een wereldberuchte reputatie als het terrorismecentrum van Europa. Dit laagdrempelig museum trekt vooral jonge mensen uit de multiculturele wijk zelf aan. Op de jeugd inzetten, dat lijkt me het belangrijkst.

Wim Peumans, ‘Habibi – het lief en leed van lgbt-moslims’, Uitgeverij Vrijdag. Het boek is te koop bij de boekhandel of via www.wimpeumans.be

‘Habibi’, de expo gekoppeld aan het boek, met kunstwerken van Sami Ammar is te zien:
1/6 – 13/6 bij Lagrange Points boekhandel in Brussel
28/6 – 11/7 bij de Zomerfabriek in Antwerpen

Gespreksavond: 10/7, POC* Pride, Antwerpen

In het najaar komt de expo naar Nederland.

*