Op 4 mei herdenken we in Nederland de slachtoffers van oorlog en onderdrukking. In stilte, met vlaggen halfstok en een moment van bezinning. Die stilte is nooit leeg. Ze is geladen met verhalen – van mensenlevens die werden gebroken door haat, uitsluiting en ideologieën die hele bevolkingsgroepen tot vijand verklaarden. En met lessen en waarschuwingen voor de toekomst.
Tekst: Ronald Mol
Wanneer we vandaag stil zijn, kijken we niet alleen achterom. Herdenken is óók vooruitkijken. De lessen van gisteren kloppen vandaag weer hardnekkig aan. Wie goed luistert, hoort echo’s van het verleden in de retoriek van nu.
In de jaren ’20 van de vorige eeuw verspreidde de Amerikaanse industrieel Henry Ford een complottheorie over “de internationale Jood”. De verdachtmaking van Ford was gebaseerd op een ander verzinsel; het antisemitische pamflet ‘De Protocollen van de Wijzen van Zion’.
Het idee was even simpel als gevaarlijk: een geheimzinnige, kosmopolitische elite zou de wereld achter de schermen besturen, met het doel om traditionele waarden te ondermijnen. De complottheorie sloeg aan. Via kranten en kerken vond de verdachtmaking uiteindelijk zijn weg naar een politieke beweging die miljoenen mensenlevens vernietigde.
Wie nu denkt dat zulke ideeën tot het verleden behoren, let niet goed op en heeft waarschijnlijk geen account op X (Twitter). In de jaren ’20 van deze eeuw duikt een nieuwe omschrijving van een oud vijandbeeld op in extreemrechtse kringen. Een complottheorie met een naam die klinkt als een slechte grap: ‘GloboHomo‘. De term is een afkorting van ‘Globale Homogenisatie’, maar de afkorting maakt het voor extreemrechts wel heel makkelijk om er een specifieke minderheidsgroep als zondebok aan te verbinden.
Ook hier is sprake van een vermeende elite – vaak westers, liberaal, pro-LHBTIQ+, inclusief multinationals en mensenrechtenorganisaties – die ervan beschuldigd wordt de “natuurlijke orde” te willen vernietigen. Nationalistische en conservatieve stemmen zien in dit denkbeeld een vijand die alles bedreigt wat “eigen” is: het gezin, de natie, de heteronormatieve man.
Wat deze complotten verbindt, is hun mechaniek: angst zaaien. Minderheden tot zondebok maken. De werkelijkheid versimpelen tot een strijd tussen “zuiver” en “verderfelijk”. En telkens weer zijn het de minderheden; de Joodse gemeenschap, de LHBTIQ+-gemeenschap, migranten en progressieve bewegingen die als doelwit dienen.
Het gevaar is niet slechts theoretisch. Antisemitische aanvallen nemen toe in Europa. LHBTIQ+-rechten staan onder druk, van Hongarije tot Florida. Ook in Nederland is het publieke debat verhard, en worden drag-artiesten, trans personen en activisten online en offline bedreigd. Dezelfde structuren van haat, waarvan we de gevolgen herdenken op 4 mei, zijn vandaag de dag springlevend.
Daarom is herdenken meer dan een ritueel. Het is een oproep tot waakzaamheid. Tot het benoemen van de patronen die zich blijven herhalen, vermomd in nieuwe taal maar met dezelfde uitwerking: uitsluiting, verdachtmaking, geweld.
Bij Gaykrant geloven we in de kracht van zichtbaarheid, gemeenschap en geschiedenis. Wij herdenken niet alleen degenen die vielen, maar beschermen ook de toekomst van iedereen die leeft in vrijheid – juist door niet te zwijgen als de vrijheid van anderen wordt bedreigd.
Laten we herdenken met open ogen. Opdat wij wéten wat we nooit meer willen, en inzien waar haat opnieuw begint.
•••
Adverteren op Gaykrant en daarmee onafhankelijke journalistiek met een regenboograndje mogelijk maken?
Klik hier voor meer informatie!
