Transfeministisch tango-orkest laat Argentijnen dansen en denken

Negentien vrouwen op een podium gewapend met hun instrument en stem. Het staat garant voor de nodige opschudding in het land waar een ultrarechtse president niet omkijkt naar vrouwen en minderheden. Een van hen is de Nederlandse Sara Smalbrugge op bandoneon. “Wat wij doen is belangrijker dan de noten die we spelen.”

Tekst: Peter Schouten, vanuit Buenos Aires

Hun muzikaal activisme in een door de hetero cis mannen gedomineerde tangowereld laat een broodnodig ander geluid horen. “We willen de tango toe-eigenen op onze eigen manier”, vertelt Sara (33) achter een cappuccino met kardemom in een klassieke bar in downtown Buenos Aires. De Eindhovense is van kinds af aan gefascineerd door de Argentijnse tangoheld Astor Piazzolla en de melancholische klanken van de bandoneon.

Via muziekstudies in Leuven en Lille komt Sara uiteindelijk in 2019 in de bakermat van de Argentijnse tango terecht: Buenos Aires. Op zoek naar queertango wordt ze direct na een succesvolle auditie door het transfeministische tango-orkest La Empoderada opgenomen. Een in 2018 opgericht atypisch orkest, zoals zij zichzelf omschrijven.

“Onze muziek gaat over thema’s als geweld tegen vrouwen, het patriarchisme, abortus. Wij spelen puur en alleen stukken die gecomponeerd zijn door vrouwen en lhbti+’ers. Het idee is ontstaan omdat er weinig plek was voor vrouwelijke musici op het podium”, zegt Sara. Het orkest is transfeministisch, omdat zij het feminisme zien als inclusieve beweging die ook trans personen opneemt. “De identiteit van ons orkest verandert continu. Momenteel zijn we met negentien vrouwen met verschillende seksuele oriëntaties.” Inclusief haar eigen – cello spelende – vriendin Florencia.

La Empoderada laat van zich horen. Het is een hecht collectief met duidelijke politieke boodschappen. “De lhbti+-rechten staan onder druk in Argentinië na het aantreden van de ultrarechtse president Javier Milei. Alles wat niet tot de hetero cis man behoort, loopt gevaar. En zeker in de sociaal lagere klassen”, klinkt Sara bezorgd. Als voorbeeld noemt zij een recente, verschrikkelijke aanslag op vier lesbische vrouwen, waarvan er drie door het explosief om het leven kwamen. Een haatmoord, relatief weinig besproken in Argentijnse media, en amper veroordeeld vanuit de regering, die het Ministerie van Vrouwenrechten, Gender en Diversiteit al sloot. Ook het nationale instituut tegen discriminatie, xenofobie en racisme staat op de lijst om gesloten te worden.

Alleen al in de eerste vier maanden van 2024 kwamen 101 personen om door gender gerelateerd geweld. Mensenrechtenorganisaties waarschuwen – onder meer door regelmatig de straat op te gaan – ‘voor de wreedheid en haat’ vanuit de regering richting vrouwen en lhbti+’ers. Traditionele waarden zijn belangrijker voor de president en zijn naasten dan gender perspectief. De haat richting de Argentijnse feministische beweging lijkt geïnstitutionaliseerd en de vernietiging van elk beleid dat gericht is op gender gerelateerd geweld of systemische ongelijkheid lijkt nu staatsprotocol.

Volgens Sara is het allemaal bedoeld om onzichtbaar te maken wat zichtbaar was. “Ik ben mij heel erg bewust hoe kwetsbaar we zijn. Dat er geen staat is die ons steunt. Ook als het gaat om bijvoorbeeld abortus.” President Milei – die zich geregeld zeer vrouwonvriendelijk heeft geuit – toont zich inderdaad openlijk een tegenstander van het recht op abortus dat in 2020 werd ingevoerd. “Alles waar we voor gevochten hebben, wordt nu weer ter discussie gesteld. Je voelt het overal om je heen.” En dat terwijl Argentinië toch een indrukwekkend trackrecord heeft opgebouwd.

In 2010 voerde het Zuid-Amerikaanse land het huwelijk voor mensen met hetzelfde geslacht in. Twee jaar later volgde een genderwet: zonder tussenkomst van psycholoog of arts kun je hier naam en geslacht laten wijzigen. Sinds drie jaar mogen bovendien non-binaire personen een X zetten in ID-kaart of paspoort. Ten slotte, overheidsinstellingen zijn verplicht 1% trans en travestie in dienst te hebben. Het mocht allemaal op veel (positieve) reacties uit de hele wereld rekenen.

Sara: “Als we niets doen, kan het zo allemaal weer worden teruggedraaid. Het ziet er niet goed uit. Het is juist belangrijk dat we nu als collectief die rechten verdedigen.” Voor Sara en haar medemuzikanten zit de collectiviteit ook in de muziek. “Op het podium voelen wij ons superkrachtig. Je krijgt in zo’n groep een enorm zelfvertrouwen. Het gevoel dat je niet alleen bent. Wat wij doen is belangrijker dan de noten die we spelen.”

‘Aca estamos’ heet hun eerste album dat ze vorig jaar uitbrachten: Hier zijn we. In your face, zoals je wilt. Het is tijd dat de traditionele tango wordt gemoderniseerd. “Hoe meer muziekgroepen met diverse boodschappen en gender identiteiten hoe beter.” Onlangs werden ze nog uitgenodigd in buurland Chili, bovendien geven ze het hele jaar door masterclasses en optredens in Argentinië. Vanavond speelt La Empoderada in de Argentijnse hoofdstad haar grootste show van het jaar, getiteld Luz de Emergencia, Noodlicht. Met gastoptredens en nieuw repertoire. “En hopelijk ooit nog een keer in Nederland”, lacht Sara die in ieder geval haar Argentijnse droom werkelijkheid heeft zien worden.

Wil je de muziek en strijd van La Empoderada horen en steunen? Het orkest heeft tijdelijk de actie ‘Cafecito’ in het leven geroepen. Voor de prijs van een koffie kun je het orkest hier steunen (Pamela Victoriano is de dirigente). Via onder meer Spotify hoor je hun muziek.