Voor dit eerste interview hebben Celeste en Brenda de eer om zanger, gitarist en songwriter Sem Jansen (30) te interviewen. Brenda kent Sem van het tv programma Hit the Road dat hij uiteindelijk ook won. Vooral zijn eerlijkheid over zijn transitie van vrouw naar man is opmerkelijk, naast het feit dat hij natuurlijk geweldig mooi kan zingen. Zijn eerste single en album Uncle Sem is net uit en hij bestormt de theaters met zijn show Who the fuck is Britt. Genoeg redenen dus om hem te bellen.
Tekst: Brenda Schaaper
Foto’s: Sem Jansen
Hoe gingen jouw ouders om met jouw coming out?
“Bij mij is dat best een heel proces geweest. Op mijn twaalfde zat ik niet zo lekker in mijn vel en dat baarde mijn ouders wel wat zorgen. Ik was puber, maar achteraf was dat echt wel een depressie te noemen. De moeilijkste tijd was op de middelbare school. Ik werd niet gepest en was de clown van de klas, maar buiten school zonderde ik mij helemaal af. Zodra ik weer op de fiets zat, ging dat masker meteen af en dan hoefde ik ook niemand meer te zien. Ik speelde toen al wel in bandjes en daar kon ik veel in kwijt, maar dat was het dan ook zo’n beetje.
Als ik nu op scholen kom, zie ik dat er GSA’s zijn en dat er in iedere klas wel iemand uit de kast is gekomen, maar in mijn tijd was dat niet zo. Gewoon nul mensen van de ongeveer tweeduizend! Ook niet in 6-VWO. Dat kwam pas daarna. Ik had in die tijd af en toe een vriendje, maar dat was niet serieus.
Op mijn zeventiende kwam ik uit de kast als lesbisch en daar gingen mijn ouders super goed mee om. Toen had ik ook af en toe een vriendin. Maar het probleem was natuurlijk dat ik helemaal niet lesbisch was. Op mijn eenentwintigste dacht ik transgender te zijn. Dat vonden mijn ouders wel moeilijker. Ook omdat ze een kind hadden dat al vanaf zijn twaalfde niet echt blij was. Als ik er echt iets mee zou doen, dan zou dit een onomkeerbaar besluit zijn. Dus ik denk dat ze dat wel heel erg moeilijk vonden. Zeker in het begin en dat heeft ook echt wel even geduurd, omdat zij bang waren dat ik daarbij ook nog, als ik de transitie medisch zou doorlopen, mijn stem op het spel zou zetten. En zingen was nou net datgene waar ik altijd wel gelukkig van werd. Dus zij dachten, wat nou als dit de verkeerde keuze is en hij ook nog zijn stem kwijt is?
In het begin zaten we ieder in ons eigen proces. Mijn ouders zaten heel erg in de modus van zorgen, maar elke kritische vraag van hen voelde voor mij als een afwijzing. Het voelde alsof we ieder op ons eigen spoor zaten. Gelukkig is dat later helemaal goed gekomen en nu zijn ze super blij dat ik die keuze heb gemaakt.”
Als ouder is lesbisch nog goed te begrijpen en daarom wil ik als moeder graag van je weten hoe je wist dat je niet lesbisch maar transgender was?
“Dat is zo moeilijk uit te leggen, want hoe ga je aan iemand die nog nooit iemand verloren heeft, uitleggen hoe rouw voelt? Voor mij voelde het alsof het zou kloppen als ik een jongen was, maar ja hoe weet je dat? Ik had ook nog nooit als jongen geleefd.
Ik had ook echt last van genderdysforie en de transitie heeft hierin wel het een en ander opgelost. De transitie is ook voor iedereen anders. Voor de een is dat alleen de manier waarop je je presenteert en voor een ander komen daar, net als in mijn geval, ook medische stappen bij kijken.”
Ik luister aandachtig, maar merk dat het voor mij als cis vrouw best lastig is om al deze keuzes te begrijpen. En dan heb ik nog wel een gay kind. Sem begrijpt het. “Dit proces is super individueel, maar mensen willen toch dat je het definieert dus dan moet je er een woord aan geven en dan vinden ze dat weer verwarrend”.
Celeste begint heel hard te lachen. Dit is zo herkenbaar, zegt mijn kind. Sem vervolgt: “Vooral de mensen die het niet snappen, verwachten van je dat je het uitlegt, maar als je dan met teveel woorden komt dan is het ook weer moeilijk”. Beschaamd denk ik dat ik een van die mensen ben die altijd maar uitleg wil. Ik zal er in het vervolg toch beter op letten.
Sem is inmiddels dertig jaar en alweer vijf jaar aan de hormonen. Daar willen we meer van weten.
“Het toedienen van hormonen is blijvend. Dat is niet erg en is gewoon wat het is. Ik vind het eigenlijk niet erg, want ik voel mij door die hormonen veel beter dus het is eigenlijk heel fijn dat je elke keer een dosering kan nemen, waardoor je je voelt zoals je wilt. Je hebt ook cis mannen die regelmatig een dosering toegediend krijgen, omdat ze problemen hebben met hun hormoonhuishouding. Die krijgen exact dezelfde hormonen. Want het is eigenlijk helemaal niet uitgevonden voor transmannen, maar wij gebruiken het wel, zegt hij lachend. En aangezien je kaal kan worden van testosteron (als het in je genen zit en dat zit het) geniet ik nu nog maar even van mijn lange haar.”
Waren er vroeger voor jou eigenlijk rolmodellen?
“Niet echt. Ik denk dat de enige rolmodellen die ik op tv zag, in programma’s zaten die ook gemaakt waren voor lesbiennes en dan keek ik vooral op tegen degenen waarvan ik achteraf dacht, was die ook niet gewoon trans? Dat waren degenen die het meest in het mannelijke patroon vielen. Dan besefte ik dat ik hier zelf ook erg mee bezig was. Ook voor mijn ouders was het moeilijk, omdat je tien jaar geleden alleen Hij is een Zij op tv had en dat ging alleen maar over kinderen, maar ik was natuurlijk volwassen. Er was redelijk weinig in de media en dat maakte het lastig, zowel voor mijn ouders als voor mijzelf. Voor hen kwam er op een gegeven moment wel een verschil toen ze een lezing gingen bijwonen van een transman die heel down to earth en intelligent was en die het allemaal heel goed kon uitleggen. En toen zagen ze pas: “O, dit is dus wat het kan worden”. Toen hadden ze er beeld bij.”
Je show heet Who the fuck is Britt?! Mogen we wel jouw oude naam noemen?
“Mensen noemen het vaak hun dead name en daar mag je dan niet naar vragen, maar ik heb er zelf helemaal geen probleem mee. Dead name vond ik heftig, omdat ik helemaal niet ben doodgegaan. Ik kan mij wel voorstellen dat anderen het wel zo zien en daarom dacht ik in eerste instantie dat ik mijn oude naam niet meer mocht noemen. Maar in mijn band was dat lastig. Dan hadden we het over ‘dat stukje met je oude stem en dat met je nieuwe stem’ dus op een gegeven moment zijn we het gewoon de stem van Britt gaan noemen. Dat maakte de communicatie zoveel gemakkelijker.
Ik wil niet meer zo genoemd worden, maar erken wel dat dit heel lang mijn naam is geweest en zonder mijn vroegere zelf had ik hier nu ook niet zo gestaan zoals ik nu ben. En voor mijn ouders is onze Britt (zoals ze dat in Brabant zeggen), uiteindelijk ook onze Sem geworden. ”
Ja, even over je stem.
Ik dacht echt toen ik je album Uncle Sem beluisterde, dat je een nummer met Ilse de Lange zong, maar dat blijkt je eigen stem te zijn. Je stem als Britt. Je laat dus beide kanten van jezelf zien in de single, hoe bijzonder!
Wij hebben op de camping gezien dat er veel transjongens graag muziek maken en zingen.
Heb je tips voor deze jongeren met betrekking tot hun stem?
“Bij jongens die de baard in de keel krijgen, gaat het proces veel langzamer. Dat kan wel twee tot drie jaar duren. Maar voor mensen die testosteron krijgen, is door blijven zingen het allerbelangrijkste. Bij een transitie gaat alles veel sneller dus is het des te belangrijker dat je elke dag blijft zingen! Op een gegeven moment komt er een keer dat het niet meer zo fijn is en je klinkt als die pinguïn van Happy Feet. Maar als je dan denkt: ‘ik doe het niet’, dan klinkt het een week later nog slechter. Dan heb je dus mensen die zeggen ik kan sinds mijn transitie niet meer zingen, maar als je echt elke dag blijft zingen en je probeert de hele tijd geluiden uit met je stem dan komt het goed. Het gaat erom dat je hersenen weer met die stem gaan communiceren. En het helpt om er een zangcoach bij te halen, maar er zijn ook veel logopedisten en dat wordt vergoed. Daar kan je werken aan resonantie en aan het ontspannen van je strottehoofd. Je bent namelijk geneigd dat hoog te houden, maar dat hoeft dus niet bij die nieuwe stem.”
Heb je nog een laatste tip?
“Zoek vooral uit wat je zelf echt nodig hebt en wees ook niet bang om dat met anderen te bespreken. Spreek ook gewoon twijfels uit. Kijk echt wat je als persoon nodig hebt, want er is niet slechts een manier om iets te doen of te zijn. Het belangrijkste is dat je zelf gelukkig bent.”
Voor deze rubriek interviewen Brenda en haar kleurrijke kind Celeste mensen van wie zij vinden dat ze een rolmodel zijn voor andere LGBTIQ+ jongeren, omdat ze het belangrijk vinden dat jongeren in hun (gender)zoektocht verhalen horen van gelijkgestemden. Dat geeft herkenning en hoop.