Philip Tijsma | ‘Het betekent echt wat als het in de Grondwet staat.’

Dinsdag debatteert en stemt de Eerste Kamer over de Grondwetswijziging die ‘seksuele gerichtheid’ en ‘handicap’ expliciet toevoegt aan artikel 1. COC Nederland heeft zich daar jarenlang voor ingezet. Gaykrant spreekt met Philip Tijsma (50), woordvoerder van COC Nederland en vurig pleitbezorger van de Grondwetswijziging.

Redactie: Rick van der Made
Foto’s: Tom Knoflook en Geert van Tol voor COC Nederland

Hoe belangrijk is deze grondwetswijziging?

Heel erg belangrijk. Om twee redenen: de uitbreiding geeft een garantie dat alle rechten die we bevochten hebben er over 50 of 100 jaar ook nog steeds zijn. Je ziet bijvoorbeeld in Europa – Polen, Hongarije – hoe snel de politieke wind soms kan draaien waardoor dat wat nu vanzelfsprekend lijkt, over een tijdje niet meer zo kan zijn. Die garantie is heel erg belangrijk.

De tweede reden is dat de Grondwet een opdracht is aan de politiek. Als je ziet wat er nog te doen valt voor onze gemeenschap – tegen geweld, uitsluiting en pesten en voor meer rechten en acceptatie – dan is een dergelijke opdracht geen overbodige luxe. Met deze uitbreiding worden onze rechten in de Grondwet verankerd.

Reeds in 2010 maakten Boris van der Ham (D66), Naïma Azough (GL) en Anja Timmer (PvdA) een wetsvoorstel aanhangig de discriminatiegronden in artikel 1 van de Grondwet uit te breiden. Wat maakt het dat deze procedure zo lang duurt?

COC Nederland is er bijna 20 jaar mee bezig geweest. In 2004 hebben we de eerste oproep gedaan onze rechten te verankeren. Het huwelijk was net opengesteld en politici hadden het idee: ‘Nou, we zijn er’.

Wij vonden echter dat er op het gebied van rechten en acceptatie nog veel moest gebeuren. Dat er nog steeds veel agressie was naar de gemeenschap. Ik was destijds voorzitter van de Landelijke Werkgroep Politiek van COC Nederland die een aantal onderwerpen op de agenda zette: adoptie, ouderschap en dus de Grondwet.

‘Het betekent echt wat als het in de Grondwet staat: op juridisch vlak is het een belangrijke bijdrage.’

Wij deden de oproep aan de politiek en Boris Dittrich heeft destijds de vraag bij de regering neergelegd. Maar vanuit de regering kwam er geen wetsvoorstel. Uiteindelijk heeft Tweede Kamerlid Boris van der Ham, samen met Naïma Azough en Anja Timmer, in 2010 het initiatief naar zich toegetrokken.

Voor een Grondwetswijziging is in beide Kamers een twee derde meerderheid nodig en die was er niet. Er was wel een meerderheid, maar geen twee derde. Als COC wilden we die twee derde meerderheid uiteraard graag gerealiseerd zien.

In 2017 waren er twee belangrijke ontwikkelingen: het LHBTI+netwerk van het CDA had met ons gewerkt aan amendement op het CDA verkiezingsprogramma over LHBTI+ rechten in artikel 1. Dat amendement haalde het, waardoor er een grote partij voorstander van de wijziging werd. En in maart 2017 tekenden acht partijen ons Regenboogakkoord met daarin de belofte tot Grondwetswijziging. Toen was er wel een twee derde meerderheid.

In 2019 hebben we tijdens Pride nog een grote actie gehouden, en eind 2019 ging de parlementaire behandeling echt van start. Vera Bergkamp (D66), Nevin Özütok (GL) en Kirsten van den Hul (PvdA) hadden inmiddels het initiatief overgenomen van Boris van der Ham. Inmiddels wordt het voorstel verdedigd door Alexander Hammelburg (D66), Laura Bromet (GL) en Habtamu de Hoop (PvdA). We zijn hen erg dankbaar voor al hun werk.

Tijdens de eerste ronde is het wetsvoorstel in juni 2020 met een gewone meerderheid aangenomen in de Tweede Kamer, en in februari 2021 met een gewone meerderheid door de Eerste Kamer. In beide Kamers waren er toen al voldoende stemmen voor een twee derde meerderheid, al was die bij de eerste lezing nog niet nodig. Voor een Grondwetswijziging is er een stemming nodig vóór en ná verkiezingen en de tweede stemming moet met twee derde meerderheid worden aangenomen.

‘Je ziet bijvoorbeeld in Europa – Polen, Hongarije – hoe snel de politieke wind soms kan draaien waardoor dat wat nu vanzelfsprekend lijkt, over een tijdje niet meer zo kan zijn.’

Na de parlementsverkiezingen was het de vraag of de twee derde meerderheid voor de tweede lezing overeind zou blijven. Dat bleek het geval te zijn. In maart 2022 is het voorstel voor de tweede keer behandeld door de Tweede Kamer en toen kreeg het een ruime twee derde meerderheid. Aanstaande dinsdag is dus de allerlaatste stap: de Eerste Kamer moet deze Grondwetswijziging eveneens met twee derde meerderheid aannemen.

Is die twee derde meerderheid er?

We zijn hoopvol gestemd. De samenstelling van de Eerste Kamer is niet veranderd sinds de eerste behandeling, dus dat betekent dat de uitslag hetzelfde zou moeten zijn als de vorige keer. Maar goed, it ain’t over ‘till it’s over. Het is een lang project geweest, maar het ziet er gunstig uit.

Minister Helder met d’r speldje, de rellen rondom Roze Kameraden, de VVD die twijfelt over de transgenderwet, de aanhoudende agressie tegen de LHBTI+gemeenschap: velen hebben het gevoel dat Nederland geen gidsland meer is als het om LHBTI+gerelateerde zaken gaat. Wat betekent deze uitbreiding (internationaal) voor Nederland?

 Nederland staat nu op de 13^e plaats van de ILGA-index, de regenboogindex voor landen waar LHBTI+ rechten goed geregeld zijn. We zijn de afgelopen tien jaar alleen maar gezakt. Met deze wijziging stijgen we – het levert punten op – maar het gaat er natuurlijk om wat het betekent voor LHBTI+ers in Nederland. Dat is dat bevochten rechten niet zomaar ongedaan gemaakt kunnen worden. Het is een stap in de richting van de top van landen die het echt heel goed doen. Daarbij heeft de wijziging een intrinsieke waarde: er ligt een duidelijke opdracht aan de overheid om het leven voor LHBTI+ers beter te maken.

 Wat zouden concrete beleidsconsequenties van een dergelijke uitbreiding kunnen zijn?

De regering moet discriminatie van onze gemeenschap harder aanpakken. Zeven op de tien LHBTI+ers krijgt te maken met enige vorm van geweld om wie ze zijn, dus daar moet echt meer werk van gemaakt worden. Als mensen getrouwd zijn of kinderen hebben geadopteerd – of ze dat in de toekomst van plan zijn – dan biedt het voor de toekomst een garantie dat hun rechten beschermd blijven. Het betekent echt wat als het in de Grondwet staat: op juridisch vlak is het een belangrijke bijdrage.

COC heeft zich altijd hard gemaakt voor deze wijziging. Wat is de volgende grote stap die COC Nederland wil zetten?

Het geweld tegen onze gemeenschap zien we als een van de grootste problemen. Een van de zaken waar we op aandringen is dat we maatregelen willen zien die dit geweld tegengaan. Zwaarder straffen van delicten en overtredingen met een discriminatoir karakter. En het verbod op ‘homogenezing’. We doen als COC Nederland natuurlijk nog veel meer – van voorlichting op scholen tot ouderenzorg – maar dit zijn wel twee speerpunten van ons beleid.

 Dinsdag wordt een belangrijke dag voor de LHBTI+gemeenschap.

 Belangrijk en historisch.