Twee dominees: ‘Wij hebben geen zin in zo’n interview’

Ds. Stijn van der Woude en ds. Wielie Elhorst zijn beiden predikant binnen de Protestantse Kerk Nederland, zijn beiden homo en komen beiden op voor LHBTI-rechten. Maar de één doet dat in De Achterhoek, de ander in De Pijp in Amsterdam. Daarom wil ik het hebben over het contrast tussen hen.

Interview Ranjith Postma
Beeld ds. Elhorst (boven): Sandra Haverman
Beeld ds. Van der Woude: privé collectie Van der Woude

‘Sorry,’ zegt ds. Elhorst nog voordat ik een vraag gesteld heb. ‘In zo’n interview heb ik geen zin’. Jammer, want ik ben nieuwsgierig wat het verschil is in hoe LHBTI-ers en religie in de provincie samengaan en hoe dat beleefd wordt in de Randstad.

Via Zoom kijken zij naar mij en ik kijk naar de dominees: Ds. Van der Woude, sinds 2021 predikant in Warnsveld (vlakbij Zutphen) waar hij op dit moment de enige dominee is. En ds. Elhorst die sinds dit jaar officieel hulppredikant is in Amsterdam waar hij een van de ongeveer vijfentwintig dominees is die de Protestantse Kerk Amsterdam telt. Hoewel beiden zeer toegankelijk zijn, breekt ds. Van der Woude de stilte door te melden dat ook hij geen zin heeft in ‘zo’n interview’.

Ik draai wat heen en weer op mijn stoel en pluk aan mijn baard. Hij oppert om gewoon te beginnen. ‘Waarschijnlijk komen we er wel uit’.

Die reactie doet me denken aan de video die hij deze zomer op Facebook plaatste. Hij staat in ‘zijn’ Martinuskerk en kijkt recht de camera in: ‘Sinds anderhalve week hangt er een regenboogvlag voor onze kerk,’ zegt hij, gekleed in een wit T-shirt met een regenboogstola om zijn nek. ‘Om uit te stralen dat we een warme gemeenschap zijn. Juist daarom is het erg jammer dat de vlag is gestolen. Bij ons in de kerk is vergeving een belangrijke waarde. We vergeven het jou, of jullie’.

In Amsterdam West gaat het anders. Toen ds. Elhorst een paar weken geleden zijn intrede deed als eerste Nederlandse LHBTI-predikant werd er een zak urine door het raam van de keuken van de kerk gegooid. ‘Mogelijk door de jochies van-op-het-eerste-gezicht-Noord-Afrikaanse-afkomst,’ vertelt Elhorst. ‘Vooraf aan de dienst riepen zij op straat tegen mij dat de regenboogvlag “een zondige homovlag” is’.

In Warnsveld stond ds. Van der Woude ook op straat. Tijdens Koningsdag had hij op de vrijmarkt een roll-up banner bij zich waar op stond: ‘Ik ben predikant, vraag mij wat je wil.’ Bij hem wordt soms geïnformeerd of hij bij een strenge kerk zit. ‘Wij zijn vooral inclusief’, zegt Van der Woude dan. ‘Voor de hele omgeving, over alle kerkgrenzen heen, of je lid bent of niet. Ook LHBTI-ers zijn welkom, leg ik uit, waarbij ik niet meteen benoem dat ik getrouwd ben met een man. Zoiets is geen ding hier, al dertig jaar niet meer’.

Elhorst is sinds 2003 lid van de Oranjekerk in De Pijp waar hij nu hulppredikant is. ‘Toen ik daar voor het eerst kwam stond er een vrouw op de kansel, was de organist een gender queer en de voorzitter homo. Wat een fantastische zondag’.

Volgens Elhorst is Amsterdam een vrijhaven voor mensen van over de hele wereld. ‘Negentien procent van de inwoners identificeert zich als LHBTI-er.’ De Jamaicaanse transcommunity in Amsterdam vroeg hem een memorial service te houden voor een Jamaicaanse transvrouw, Sabrina, die met vierentwintig messteken om het leven was gebracht.

Jamaica is heel erg LHBTI-foob, vertelden de Jamaicanen Elhorst. ‘Tegelijkertijd waren zij ongelofelijk religieus,’ zegt hij. ‘Ze vroegen steeds: “Mogen we dit doen in de kerk, mogen we dat doen?”
Ja, antwoordde ik, je hoeft hier niet bang te zijn dat je iets doet wat tegen ons geloof ingaat of de kerk ontwijdt of iets dergelijks’.

Dan onderbreek ik hem omdat de Zoom-meeting ieder moment uitvalt.
‘Ik kwam er net lekker in,’ zegt Elhorst. ‘”Mijn” Oranjekerk heeft wél een abonnement’.
Twee minuten later gaan we verder.

Ds. Elhorst: ‘De Jamaicaanse transcommunity in Amsterdam, mensen van de andere kant van de wereld, kunnen alleen hier, bij hun chosen family, zichzelf zijn. Ik ben superblij dat wij in staat zijn hen, gewoon in de kerk, een ruimte te bieden waar zij hun verhaal kunnen doen en waar zij zichzelf mogen zijn’.

‘In Warnsveld hebben we een andere cultuur,’ zegt Van der Woude. ‘Wij zijn geen stad maar een dorp en dit is niet West maar Oost Nederland. Hier wonen andere mensen. We zijn een vrij liberaal dorp, waar Achterhoeks noaberschap nog leeft en waar relatief veel antroposofen in de omgeving wonen. Dat brengt een gemoedelijke cultuur met zich mee. Ik ben ook geen predikant met een specifieke focus op LHBTI-ers, zoals Wielie. Ik ben “gewoon” gemeentepredikant. Ik heb een taak voor iedereen binnen de gemeente dus ook voor LHBTI-ers. Daarvan zijn er in de provincie minder dan in de stad.

En toch, dertig jaar geleden werd het gesprek over huwelijken tussen mensen van gelijk geslacht hier al aangezwengeld. Niet omdat men die hier in die tijd veel had, de gemeenschap wilde er proactief mee aan de slag. “Wat doen we als zij een zegen over hun huwelijk vragen?” vroegen ze zich af. Dat ze dat zonder directe aanleiding oppakten vind ik typerend voor deze gemeente.

Natuurlijk, de oudere generatie – met name in de buitengebieden – heeft soms nog het idee dat een dominee een oudere man is die getrouwd is met een vrouw. Als ik op kennismakingsbezoek ga en ze vragen: “Hoe heet uw vrouw?” zeg ik: “Mijn man heet Jesse.” Het is voor hen niet de standaard en ook geen probleem’.

‘In Amsterdam,’ zegt Elhorst, ‘krijg ik als dominee meer vragen over de Bijbel dan over het feit dat ik een homoseksuele predikant ben. Mensen vragen wat dominee zijn inhoudt, waar de kerk voor staat, hoe het zit met God, enzovoort. Mijn opdracht is laten zien dat er dialoog en uitwisseling mogelijk is tussen de LHBTI-community en de kerk. Sterker nog, het barst van de LHBTI-ers hier in de Protestantse Kerk Amsterdam.

Terwijl er soms veel gevraagd wordt van ons als religieuze LHBTI-ers. Aan de ene kant zijn er sommige LHBTI-ers die niet snappen wat je in de kerk – dat homofobe instituut – te zoeken hebt. En in de kerk hoor je er als LHBTI-er soms ook niet helemaal bij.

Als voorganger probeer ik een brug te bouwen. Binnen de kerk pleit ik daarom, vanuit mijn leidinggevende positie, voor een inclusieve kerk. En daarbuiten leg ik uit dat er tegenwoordig heel veel kan binnen de kerk.

In 1989, toen ik aan de Theologische Universiteit Kampen studeerde, was ik met gelijkgestemden betrokken bij het oprichten van een homokring binnen het pastoraat. Ook toen kon dat al. Tegenwoordig ben ik in het overgrote deel van de gemeentes als LHBTI-predikant meer dan welkom. En in Amsterdam heb ik hele goede contacten binnen alle LHBTI-netwerken’.

Hoewel beide dominees het niet wilden hebben over hun verschillen, laten ze toch zien hoe rijk en veelzijdig de kerk is. En het is nog meeromvattend dan het tot op dit moment in het gesprek lijkt.

‘Stijn en ik,’ zegt Elhorst, ‘zijn beiden activistisch ingesteld, maar er zijn ook homoseksuele PKN-dominees die dat niet hebben. En dat hoeft ook helemaal niet. Niet iedereen waardeert hoe ik voor de LHBTI-zaak opkom. Sommigen zijn bang dat ik te veel forceer, dat ik te veel het conflict zoek. Die zeggen: “Onze emancipatie gaat toch wel door.”

Ik vind dat we af en toe iets vrolijks moeten doen of zo nu en dan een prik moeten uitdelen om te voorkomen dat de mensen die de leiding hebben in onze kerk in de leunstand gaan staan en gaan denken dat we er al zijn. Maar zowel in de kerk als in de samenleving is het nog een issue. Voorlopig is het niet zo ‘normaal’ dat we het er niet meer over hoeven hebben’.

Ds. Van der Woude: ‘In Warnsveld staat tegenwoordig in onze regels dat mensen die ongetrouwd samenwonen ook een zegen over hun relatie kunnen krijgen’.

‘De liefde zoals wij die nu bespreken, is bijzaak in de christelijke traditie,’ zegt Elhorst. ‘De liefde die er echt toe doet, is de liefde die in jou als mens wordt aangesproken, als je iemands naaste blijkt te zijn. Over liefdesrelaties zoals wij die nu bespreken, zegt de Bijbel niet zoveel. Hoofdzaak is dat je binnen een relatie trouw bent aan elkaar. Welke vorm die relatie heeft, is bijzaak.

Daarom zeg ik hier, in Gaykrant, als dominee, dat ik heel graag degene word die als eerste een huwelijk mag zegenen tussen drie mensen. Waarmee ik niet beweer dat we daar al aan toe zijn als kerk. Maar ik geloof dat hoe mensen zich binnen een relatie seksueel met elkaar verbinden in allerlei vormen mogelijk is, zolang liefde de basis is’.