Romy Schneider: Mädchen in Uniform

Dat Mädchen in Uniform – naar een toneelstuk van Christa Winsloe – in 1931 werd verfilmd, mag best dapper heten. Dat het in de truttige jaren 50 nog eens dunnetjes werd overgedaan, is wellicht nog heldhaftiger. Want er worden bepaald geen doekjes gewonden om de lesbische liefde tussen een lerares en haar pupil. Dat zullen ze destijds toch ook gezien hebben? De film uit ’31 schijnt overigens nog explicieter te zijn. 

Voor de hoofdrollen in de 1958-versie werden de mooiste Duitse actrices van dat moment (en überhaupt) geëngageerd: Lilli Palmer als de lerares en Romy Schneider als haar pupil. Voor Romy was het haar eerste kans te laten zien wat ze in haar mars had, na gespeeld te hebben in een hele reeks zoete films, waaronder de Sissi-trilogie. Mädchen heeft nog iets van die sfeer, maar een suikerspin is het zeker niet.

Potsdam 1910. Als de moeder van Manuela von Meinhardis overlijdt, wordt Manuela door een heks van een tante naar een meisjesinternaat gebracht. Het is meteen duidelijk dat het een en al tucht en orde is, wat daar de klok slaat. De leraressen zijn vrijwel allemaal uit hetzelfde stijve hout gesneden, met de directrice als oppertak. Alleen Elisabeth von Bernburg, de klassenlerares van de groep waarin Manuela terecht komt, lijkt zachtaardiger. Hun eerste ontmoeting in de lege gangen van het internaat is meteen seksueel geladen. Fräulein von Bernburg maakt een engelachtig entree in soft focus en hemelsblauw, bekijkt Manuela van top tot teen en laat haar zelfs een rondje draaien. Ze is streng, maar haar blik is goedkeurend.

Alle meisjes zijn dol op Fräulein von Bernburg. In het oude uniform dat Manuela aangereikt krijgt, zit een hartje genaaid met de initialen EvB. En als ze hen ’s avonds inspecteert bij het douchen – ieder keurig achter een eigen douchegordijn! – verzucht een van hen: Heute ist sie wieder goldig! Bij het slapengaan is er een ritueel, waarbij ze de meisjes een voor een op het voorhoofd kust. De kus voor Manuela is extra lang en teder, vol in close up gefilmd. De betovering is nu een feit, dat kan niemand zijn ontgaan.

Het seksueel ontluiken van Manuela wordt nog eens flink onderstreept, als een nieuw vriendinnetje haar bij het wandelen meeneemt naar een dichtgetimmerd theehuis. Achter de planken bevindt zich een muurschildering van Botticelli’s Geboorte van Venus. Manuela is nog wat verlegen met zoveel naaktheid, haar vriendin zucht gelukzalig bij zoveel schoonheid.

Waar Manuela totaal niet verlegen mee is, is haar liefde voor Fräulein von Bernburg. Ze zoekt haar op in haar privé kamer, geeft haar haar dagboek te lezen en bekent dat ze elke avond na de nachtzoen het liefst met haar mee zou gaan. Fräulein von Bernburg beheerst zich. Ze kan geen uitzonderingen maken: Ich hab’ euch alle lieb! Maar als haar cijfers verbeteren, zo belooft ze, krijgt Manuela een rol in het toneelstuk, dat voor de verjaardag van de directrice zal worden opgevoerd.

Dat toneelstuk is Romeo & Julia, en Manuela krijgt de rol van Romeo. Nu hebben we de poppen aan het dansen. De grote liefdesscène moet eindigen met een kus. Als het Manuela niet lukt het nodige gevoel erin te leggen, neemt Fräulein von Bernburg haar apart om de scene nog eens goed door te nemen, waarbij ze zelf Julia speelt. Wat volgt laat zich raden. Manuela gaat helemaal op in haar rol en kust haar tegenspeelster vol op de mond. Fräulein von Bernburg laat het een paar tellen toe, dan kijken ze elkaar diep in de ogen en zakt Manuela snikkend op de grond.

Er volgt een episode met een hemdje dat Manuela cadeau krijgt van Fräulein von Bernburg, wat grote jaloezie veroorzaakt bij een ander meisje. Maar om niet alles uit de doeken te doen, springen we naar de uitvoering van Romeo & Julia, of eigenlijk naar de euforische afterparty, waar Manuela stomdronken wordt van de illegaal met rum opgepepte punch. In haar dronkenschap verklaart ze ten overstaan van haar medeleerlingen de liefde aan Fräulein von Bernburg: Sie ist es, meine Göttin, meine Liebe! Op dat moment komt de directrice binnen. De dronken Manuela is echter voor niets of niemand bang, proost nog eens en valt dan flauw. Het schandaal is compleet

De dramatische finale zal ik hier niet verklappen. Het feit dat Manuela mag blijven leven, geeft deze verfilming een fikse voorsprong op de films die Hollywood rond deze tijd maakte over vrouwen die van vrouwen houden (als die überhaupt werden gemaakt). Denk aan het thematisch vergelijkbare The Children’s Hour(1961) met Audrey Hepburn en Shirley MacLaine, waarbij het personage van Shirley vol schaamte de hand aan zichzelf slaat. In Mädchen in Uniform is het niet de schaamte, maar de afgewezen liefde die Manuela tot wanhoop drijft. Als Fräulein von Bernburg bij hun laatste ontmoeting vindt dat Manuela genezen moet worden, antwoordt ze: Geheilt? Wovon? En daarmee is alles gezegd.

*

Mädchen in Uniform (1958)

Een film van Géza von Radványi, gebaseerd op het toneelstuk Gestern und Heute van Christa Winsloe. Met o.a. Romy Schneider, Lilli Palmer, Therese Giehse, Blandine Ebinger en Christine Kaufmann. Op een figurerende koetsier na, komen er in de film geen mannen voor.

*

Jeroen de Beer (Utrecht, 1974) is filmwetenschapper en dichter. Hij schreef liedteksten voor o.a. Mylene d’Anjou, Ellen Evers en Vera Mann. Hij werkte bij Joop van den Ende Theaterproducties, Stadsschouwburg Amsterdam en sinds 2013 bij de Academie voor Theater en Dans. Sinds 2017 is hij lid van het Amsterdam Gay Men’s Chorus.