Portret van een bedreigde soort: de witte man

Soms zijn er van die voorstellingen die je onverwacht bij je lurven grijpen, zich een weg naar binnen banen om dan onderhuids te blijven nasidderen. Een voorstelling waarvan je even moet bekomen. Een portret van een bedreigde soort: de witte man is er zo een.

Beeld bij binnenkomst: een man in joggingoutfit, op de rug gezien, staand op een witte vloer op een praktikabel van zo’n drie bij drie meter. Het is een sober tafereel.

Als het zaallicht uitgaat draait hij zich om. Je ziet een fitte, fris ogende, rossige jongeman, Oliver Wagstaff, die je met een hautaine blik aankijkt. Vijf gewatteerd ingepakte vrouwfiguren omringen vervolgens die witte vierkante dansvloer om daarna meteen weer weg te snellen. Geesten in de nacht? Voorbij zoevende furiën die op wraak uit zijn? Het wat verwarrende beeld is slechts een voorbode. De jongeman negeert ze en laat breakdancend zijn kunnen zien, en dat is niet mis. Gestileerd, beheerst en expressief.

Dan komen de vrouwen opnieuw op, zingend Nobody knows the trouble I’ve seen.

En dan valt het eerste kwartje.  Wat daarop volgt wordt een confronterende achtbaan. Een dansperformance die je genadeloos spiegels voorhoudt.

De negrospiritual verwijst oorspronkelijk naar de katoenvelden van plantages in de zuidelijke Verenigde Staten. De context wordt duidelijk: slavernij, onderdrukking en ontkenning door ‘de witte man’. De verwijzing is niet alleen naar de cotton fields aldaar maar ook naar de plantages van voormalige strafkolonie Suriname. In de gewatteerde kledij van de donkere zangeressen valt de oorsprong van de kotomisidracht te herkennen; het verhullen en misvormen van het vrouwelijk lichaam, opdat de slavenhouder er niet opgewonden door hoeft te geraken en de verleiding kan weerstaan. Staaltje victim blaming. Niet de (witte) man is schuldig aan seksueel misbruik, maar de (donkere) vrouw met haar wulpse lijf. Bijbelser dan dit krijg je het niet.

Er vielen nog meer kwartjes in deze gelaagde en intelligente productie; de een subtieler dan de ander. Bij elkaar is de witte man een tamelijk expliciete en daarin confronterende voorstelling. Het boeiende is dat deze dance performance geen oordelen velt, terwijl er toch genadeloos spiegels voorgehouden worden. Het toont slechts. Het (voor-)oordelen wordt aan het publiek overgelaten.

Over dat expliciete gesproken, doorgaans slaat bloot op het toneel al snel dood. Hoe mooi of aantrekkelijk de lijven van de performers ook zijn. Welnu, het lijf van Oliver Wagstaff is schitterend en wat hij ermee doet grenst aan het schaamteloze. Net als de scabreuze, homofobe, racistische, algemeen denigrerende teksten, vaak nog rabiaat ook, die uit zijn mond komen rollen. Fascinerend is overigens hoe subtiel en helder Wagstaff van het ene archetype in het andere vloeit. Hij stelt zich als performer zonder enige vorm van koketterie of voorbehoud volledig dienstbaar op aan de voorstelling. En de productie vraagt veel van hem.

En wat betreft die teksten: veel ervan hebben we gehoord aan de borreltafel, in de sportkantine, in de koffiecorner en op verjaardagsfeestjes. En zelfs onlangs nog op de buis, ik hoef geen namen te noemen. Hoe vaak zijn deze toxic masculin uitspraken niet weggelachen, waarbij er weggekeken of schouderophalend op gereageerd werd. Misschien zijn dit soort teksten zelfs ook, al dan niet bewust, wel gedacht of gebezigd.

Het briljante van deze voorstelling is dat je de kans nauwelijks of zelfs helemaal niet, krijgt om er je schouders over op te halen. Je wordt gedwongen om kleur te bekennen.

De brille van de witte man ligt in het oproepen van je eigen (voor-)oordelen en overtuigingen. En terwijl er veel op je af komt, wordt het nergens gratuit. Ook al kent toxisch masculien gedrag vele vormen, de voorstelling toont, maar oordeelt niet. Sterker nog, het is voelbaar dat deze voorstelling met compassie gemaakt is. Het mooiste voorbeeld daarvan geschiedde toen ik de voorstelling bezocht, bij het applaus. In de haast raakte de nog naakte Wagstaff verstrikt in de mouwen van zijn zijden kamerjas. Zorgzaam en liefdevol werd hij er door zijn medespeelster soepel en terloops in geholpen. Een klein terloops gebaar dat boekdelen sprak.

Deze productie, die zichzelf, haar onderwerp én haar publiek serieus neemt heeft wat mij betreft slecht één tekortkoming: een helaas te korte speelperiode!

*

Portret van een bedreigde soort: de witte man.
LIBI  I  Ryan Djojokarso
Gezien: 23 april 2022 Theater de Meervaart

Concept, choreografie en regie: Ryan Djojokarso
Met: Oliver Wagstaff, Florans Harris, Tiffany Vicario, Jèrica Sousa da Luz Páscoa, Radna Verweij, Fleurella Hooi
Dramaturgie: Jappe Groenendijk
Productie: LIBI