Ludwig Trautmann: Duitslands eerste filmster

Ludwig Trautmann (1885-1957) was Duitslands eerste filmster. Als kind dook hij al graag in de verkleedkist, maar vader wilde – uiteraard – dat Ludo een serieus vak zou leren. Dus leerde hij braaf voor verkoper. Tot vader door een zwaar ongeluk buiten beeld raakte, en Ludwig zijn kans schoon zag.

Hij ging aan het toneel. Daar was hij aanvankelijk geen hoogvlieger. Een bioscoopeigenaar die hem zag spelen, vermoedde een talent voor de camera en via zijn contacten ondertekende Ludwig in 1912 als allereerste Duitse acteur een vast contract bij een filmmaatschappij, Deutschen Bioscop. Ludwig was lang, knap en sportief, en al snel was hij hét vrouwenidool van de Duitse cinema. Dat hij op mannen viel, was buiten zijn vrienden en collega’s niet bekend.

Ludwig speelde in een populaire detectivereeks en stond tegenover grote dames als Asta Nielsen en Henny Porten. Hij werd zo vermogend dat hij een kasteel kon kopen, waar naast zijn geliefde moeder, broer en zus, ook zijn honden, katten, aap en papegaai intrek namen. Hij richtte zijn eigen filmmaatschappij op en ging regisseren. Zo verfilmde hij in 1918 het leven van Ludwig II, met zichzelf in de titelrol.

Daar liet onze Ludwig misschien even iets van zichzelf zien. Over de koning van Beieren gingen immers ook geruchten. Twee jaar eerder had Ludwig in Das Liebes-ABC een ‘mietje’ gespeeld, dat door Asta Nielsen tot ‘echte man’ wordt gemaakt. Hoewel bol van de clichés, spat er een vrijheid en een spontaniteit van die rol af, die de oplettende bioscoopganger niet ontgaan kan zijn.

In het wilde Berlijn van de jaren twintig van de vorige eeuw moet de knappe Ludwig zich ook vrijer hebben gevoeld, maar homoseksualiteit was er nog steeds strafbaar, en in 1926 werd hij op grond van artikel 175 opgepakt. Vooralsnog bleef het bij een geldboete. Het schandaal had echter tot gevolg dat zijn tijd als filmidool in één klap voorbij was. In 1928 stierf zijn moeder, niet lang daarna moest hij het kasteel opgeven. Het ging bergafwaarts. De geluidsfilm kwam en daarmee nieuwe sterren. Hij speelde nog een paar bijrollen, tot Hitler aan de macht kwam.

Onder het nationaalsocialisme werd de vervolging van homoseksuelen een prioriteit. Ludwig kreeg eerst een beroepsverbod en verdween daarna in een concentratiekamp. Een vriendin met contacten wist hem vrij te krijgen. Hij vluchtte naar Zwitserland, maar de status van politiek vluchteling wilden ze hem daar niet verlenen. Hij reisde door naar Parijs, waar hij in armoede leefde, tot de oorlog uitbrak en hij als ‘vijand’ gevangen werd gezet. Toen Parijs viel, stuurde de bezetter hem terug naar Duitsland, waar hij in de gevangenis belandde vanwege ‘tegennatuurlijke ontucht’.

Na de oorlog hoopte Ludwig zijn carrière weer op te pikken, maar omdat hij veroordeeld was geweest voor iets dat ook na de oorlog nog strafbaar was, werd hij niet officieel erkend als slachtoffer van het fascisme. Wederom kreeg hij een beroepsverbod, dat pas eind jaren veertig werd opgeheven. En hoewel hij in 1951 jurylid mocht zijn bij het eerste internationale filmfestival van Berlijn, lukte het hem niet een comeback te maken. Nog één keer mocht hij proeven aan zijn oude succes, toen er in 1956 een reünie werd georganiseerd voor de sterren uit de grote tijd van de Duitse film. Een jaar later overleed hij in een Berlijns ziekenhuis.

Er is nooit een biografie over Ludwig geschreven. Zijn graf werd in 1982 geruimd. Zo verdween hij uit ons geheugen. Ook ik – als filmstudent met een bovenmatige interesse in de stille periode – had nooit van hem gehoord tot ik hem zag in Das Liebes-ABC en iets in hem herkende, los van het stereotype dat hij speelde, waardoor ik wilde weten wie hij was. Ludwig Trautmann dus, Kinokönig in een tijd dat het ABC der liefde nog geen LHBTI kende.

*

Jeroen de Beer (Utrecht, 1974) is filmwetenschapper en dichter. Hij schreef liedteksten voor o.a. Mylene d’Anjou, Ellen Evers en Vera Mann. Hij werkte bij Joop van den Ende Theaterproducties, Stadsschouwburg Amsterdam en sinds 2013 bij de Academie voor Theater en Dans. Sinds 2017 is hij lid van het Amsterdam Gay Men’s Chorus.