Come back to the 5 & dime, Jimmy Dean, Jimmy Dean.

Waar het lange tijd droevig gesteld was met positieve representatie van lesbische vrouwen en homoseksuele mannen in mainstreamfilms, was het wat betreft trans personen helemaal zoeken naar een speld in een hooiberg. Een uitzondering is Joanne in de film Come Back to the 5 & Dime, Jimmy Dean, Jimmy Dean. Robert Altman (Prêt-à-Porter, Gosford Park) verfilmde dit eerder door hem op Broadway geregisseerde toneelstuk in 1982, met behoud van de cast, waaronder Sandy Dennis, Cher (in haar eerste serieuze filmrol), Karen Black en Kathy Bates.

De setting van de film is de reünie van een James Dean fanclub. Plaats van handeling is een vervallen ‘five-and-dime’ winkel in een stoffig Texaans stadje, niet ver van de plek waar Dean twintig jaar eerder de film Giant draaide. Een aantal vrouwen is er blijven hangen, anderen zochten hun heil elders. Vooral Mona (Sandy Dennis) klampt zich nog vast aan het verleden. Het weerzien met haar vriendinnen van toen breekt haar droomwereld echter stukje bij beetje af.

De entree van de mondaine Joanne (Karen Black) zet de verhoudingen op scherp. Wie is zij? Waar komt ze vandaan? Wat komt ze doen? Haar stem klinkt bekend, maar het kwartje valt niet. Altman heeft de kijker dan al een voorsprong gegeven. Hij heeft ons in flashbacks kennis laten maken met Joe (Mark Patton), de enige jongen in de fanclub. Hij werkte in de winkel, maar werd na een gruwelijk incident ontslagen ‘om wat hij is’. Uiteindelijk onthult Joanne haar identiteit. Er wordt gelachen, er worden gênante opmerkingen gemaakt, brutale vragen gesteld.

I’m not Joe. I’m Joanne. I mean that, unlike apparently all of you, I have undergone a change.

De diepgelovige eigenaresse van de winkel, wier inmiddels overleden man Joe destijds op straat zette, is woedend om wat er wordt opgerakeld. Mona lijkt volledig van de kaart. Joanne blijft ogenschijnlijk onbewogen. Stoïcijns verbetert ze haar pronouns. In alles overstijgt ze haar clubgenoten. Ze is mooi, rijk, intelligent en voor de duvel niet bang. Haar terugkeer naar deze voor haar traumatische plek blijkt later een diepere reden te hebben, die ik hier niet zal onthullen.

Joanne’s levensverhaal is het emotionele hart van de film. Er zijn critici die zeggen dat het verhaal impliceert dat Joanne in transitie is gegaan, omdat er in haar wereld geen plek zou zijn voor homoseksuele mannen. Zo zie ik het niet. Joanne lijkt als enige van de groep erin geslaagd om ondanks alles een eerlijk leven te leiden. Zij is de enige die vooruit is gekomen. Ja, haar weg was hard en gewelddadig, maar de toon van de film is oprecht en niet sensatiebelust. Joanne is een round character, complex, gevoelig.

Er valt veel te zeggen over Joanne. Is zij de ideale representatie van een trans vrouw? Misschien niet. Nu zouden we het anders doen (bijvoorbeeld door een trans vrouw in de rol te casten). Toch deden Altman en haar vertolkster Karen Black hier een dappere poging een mens van vlees en bloed te creëren, in een tijd dat transgender personen überhaupt nog niet op het witte doek voorkwamen, of hooguit als freak.

Voor Black persoonlijk was Joanne haar grootste prestatie op het witte doek; ze werkte er maanden aan om zich de rol eigen te maken. Voor mij is Joanne de heldin van de film. Haar overwinning op het verleden vangt ze in die ene zin… unlike apparently all of you, I have undergone a change.

*

Come Back to the 5 & Dime, Jimmy Dean, Jimmy Dean (1982)
Een film van Robert Altman
Gebaseerd op het gelijknamige toneelstuk van Ed Graczyk
Met o.a. Sandy Dennis, Cher, Karen Black, Kathy Bates en Mark Patton

*

Jeroen de Beer (Utrecht, 1974) is filmwetenschapper en dichter. Hij schreef liedteksten voor onder andere Mylene d’Anjou, Ellen Evers en Vera Mann. Hij werkte bij Joop van den Ende Theaterproducties, Stadsschouwburg Amsterdam en sinds 2013 bij de Academie voor Theater en Dans. Sinds 2017 is hij lid van het Amsterdam Gay Men’s Chorus.

 

•••

Adverteren op Gaykrant en daarmee onafhankelijke journalistiek met een regenboograndje mogelijk maken?

Klik hier voor meer informatie!

 

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.