In zijn rubriek ‘Cinéma Gaieté schrijft filmwetenschapper en dichter Jeroen de Beer over films waarin het thema LHBTI+ een rol speelt. Oud en nieuw, tijdloos en tijdsbeeld, meeslepend of ingetogen: allerlei films komen ervoor in aanmerking. Vandaag: The Celluloid Closet.
I like the sissy. Is it used in negative ways? Yeah, but my view has always been visibility at any cost. I’d rather have negative than nothing.
Ik snapte wel wat schrijver en acteur Harvey Fierstein bedoelde, toen ik hem dat hoorde zeggen in The Celluloid Closet (1995). Naast een studie Film- en televisiewetenschap, die ik vooral deed om onder het mom van studeren in de bioscoop te kunnen zitten, was deze documentaire de beste opvoeding in film kijken die ik me kon wensen. Op de universiteit werd er destijds nog amper gesproken over LHBTI+ representatie in film. Dankzij The Celluloid Closet begreep ik hoe beeldbepalend Hollywood voor ons is geweest. Een homo is om te lachen, om medelijden mee te hebben, of om bang voor te zijn, aldus de filmstudio’s. Met die drie stereotypen in mijn achterhoofd was mijn blik voorgoed veranderd. Kunst is een spiegel. Wat als je nooit je eigen reflectie ziet? Of slechts een vervorming ervan? Beter iets dan niets?
Voor de komst van de censuur, in de jaren 20 en vroege jaren 30, was de sissy (te vertalen als mietje) de meest voorkomende gay figuur op het witte doek. ‘Pretty, white men with little moustaches’, zo omschrijft Whoopi Goldberg ze hier. Altijd bedoeld als grap, huppelend met wapperende handen. Maar we waren tenminste in beeld! En er waren ook vrouwen in pak, denk aan Marlene Dietrich.
Toen in de jaren dertig, in reactie op de steeds vrijere moraal, de zogenaamde Hayes Code werd ingevoerd, gesteund door de Katholieke kerk, verdween de sissy uit beeld en moesten scenaristen en regisseurs allerlei trucs en hints verzinnen om homoseksuele personages ten tonele te voeren. Een zwoel muziekje, een gebaar, een blik kon voldoende zijn om het publiek duidelijk te maken hoe het zat.
Soms is het ook wat je er als LHBTI+ publiek in wil zien. In deze hetero-normatieve wereld moeten we blij zijn met iedere kruimel die ons wordt toegeworpen. Misschien plak je je eigen gevoelens op iets dat niet per se zo is bedoeld. Dat is legitiem. Uiteindelijk is ieder verhaal net zo goed van de schrijver als van de lezer, zowel van de regisseur als van de kijker. Dat vindt ook Stewart Stern, scenarist van Rebel Without a Cause, die beweert dat het personage van Sal Mineo, voor velen een gay icon, niet als gay is bedacht.
In de jaren zestig begon de censuur losser te worden. Homoseksuelen konden steeds openlijker getoond worden, maar hun daden hadden consequenties. Hollywood toonde ons als wanhopig, ziek, walgend van onszelf, vaak met zelfmoord als enige uitweg. Of als misdadigers die gruwelijk aan hun einde kwamen. Since he lives as a monster, he must die as one, zegt de voice-over. Die zin is me, net als Harvey’s opmerking over de sissy, altijd bijgebleven.
De laatste jaren zien we steeds meer representatie van minderheidsgroepen in films en op televisie, wat natuurlijk een geweldige ontwikkeling is. Toch zijn de wetten die in The Celluloid Closet worden opgesomd, nog steeds toepasbaar op veel LHBTI+ personages. Als ik zie hoe we lachen om Martien Meiland, het ultieme voorbeeld van de hedendaagse sissy, vraag ik me af hoe ver we werkelijk zijn gekomen. Tegelijkertijd, is het niet prachtig dat hij zichzelf kan zijn voor een miljoenenpubliek? Daarom heb ik, net als Harvey Fierstein, een zwak voor de sissy. We zijn anders, en niet bang om dat te laten zien. Visibility at any cost.
The Celluloid Closet (1995)
Documentaire van Rob Epstein en Jeffrey Friedman, gebaseerd op een boek van Vitto Russo, met o.a. Quentin Crisp, Harvey Fierstein, Whoopi Goldberg, Shirley MacLaine en Lily Tomlin
*
Jeroen de Beer (Utrecht, 1974) is filmwetenschapper en dichter. Hij schreef liedteksten voor o.a. Mylene d’Anjou, Ellen Evers en Vera Mann. Hij werkte bij Joop van den Ende Theaterproducties, Stadsschouwburg Amsterdam en sinds 2013 bij de Academie voor Theater en Dans. Sinds 2017 is hij lid van het Amsterdam Gay Men’s Chorus.
•••
Adverteren op Gaykrant en daarmee onafhankelijke journalistiek met een regenboograndje mogelijk maken?
Klik hier voor meer informatie!
