Interview met Lesbisch Archief Nijmegen: winnaar Burgemeester Dales Prijs 2021

Niets beweegt jouw kant op wanneer je zelf stilzit.’

‘Wees alert en laat je inspireren door de mensen op wiens schouders je staat.’

Aan het woord zijn Ineke Duursema en An Stalpers, de huidige beheerders van Lesbisch Archief Nijmegen (LAN) en kersverse winnaars van de 25e editie van de Burgemeester Dales Prijs. Gaykrant mocht hen, nadat het stof van de feestelijke uitreiking was neergedaald, een paar vragen stellen.

Tekst: Simone Claessen
Foto’s: An Stalpers, Fotografica
Citaten en affiche: LANijmegen

Allereerst van harte gefeliciteerd met het winnen van deze prijs. Wat betekent dat voor jullie?

We zijn trots! Ien Dales heeft zich als Nijmeegs burgemeester (1987-1989) openlijk ingezet voor de LHBTI+gemeenschap. Dat was in haar tijd echt niet vanzelfsprekend. De namen van LANijmegen en Ien Dales zullen nu voor altijd eervol met elkaar verbonden zijn.

Wie zijn Ineke Duursema en An Stalpers?

An is professioneel fotograaf en redacteur, doet de beeld- en tekstredactie voor LANijmegen. Ik werk als vormgever en digitaliseren is mijn specialiteit, dat komt goed van pas voor LANijmegenaldus Ineke. Samen hebben we het bedrijf Fotografica. Maar we willen niet te veel over onszelf praten, want de Burgemeester Dales Prijs gaat niet alleen naar ons. We zijn wel de volhouders en voortrekkers van de laatste tien jaar, maar LAN bestaat al 36 jaar. Vele vrouwen gingen ons voor.

Als jullie terugkijken op 36 jaar LAN zijn er vast veel hoogtepunten. Maar is er iets waar jullie het meest trots op zijn?

Dat we doorzetten en eigenwijs blijven. En de momenten waarop er uit onverwachte hoek veel waardering komt. Dan blijkt dat we voor sommige mensen heel belangrijk werk doen. En dat we tien jaar geleden meteen hebben ingezet op digitaliseren; dat werd toen weinig gedaan door archieven. Daardoor kunnen we nu bij vragen soms ons eigen werk online raadplegen. Dat is kicken!

LAN is officieel geopend in 1985. Ik heb in de jaren tachtig zelf als student rondgelopen in Nijmegen. Het was een tijd van woningnood en werkloosheid. Ik kan me herinneren dat er volop actie werd gevoerd, door krakers, door vrouwengroepen

Klopt. Nijmegen had in de jaren tachtig en negentig van de vorige eeuw een zeer actieve vrouwenbeweging. Er werd een Vrouwenhuis opgericht, een Vrouwenboekhandel en –kafee, een dokumentatiecentrum, een Blijf van m’n Lijf huis, Meidenwegloophuis, Vrouwenrechtswinkel en Vrouwengezondheidshuis.

Er waren talloze vrouwenkraakpanden, een vrouwenradio, een Pottenradio, een vrouwenfietsenwerkplaats, een vrouwendojo, vrouwendrukkerij, noem maar op. Er werden Heksennachten en tribunalen georganiseerd tegen seksueel geweld en huiselijk geweld. En van dit alles deed het Nijmeegs tijdschrift Vrouwentongen verslag. 

Landelijk was Nijmegen regelmatig in het nieuws met radicale ‘aksiesDaarbij liepen lesbische vrouwen vaak voorop, voerden volop actie voor heterobelangen. Maar vonden als pot in de vrouwenbeweging weinig gehoor. Hetzelfde gold binnen de krakers- en milieubeweging; daar was homoseksualiteit geen issue, soms zelfs taboe. En binnen het COC hadden we weer te maken met een mannenbolwerk waar we tegenop moesten boksen.

Dus lesbische vrouwen voelden zich eigenlijk onvoldoende gezien, erkend? Kwam de oprichting van LAN vanuit een behoefte aan profilering, een markering van de eigen identiteit?

Ja zo. zou je het kunnen zeggen Het idee voor oprichten van lesbische archieven in Nederland ontstond in 1981, tijdens de Zomer Universiteit Vrouwenstudies Amsterdam. Hoewel in de vrouwenbeweging lesbische vrouwen dus vooraan stonden bij acties en manifestaties, zag je ook daar weinig lesbische thema’s. Deelnemende lesbische vrouwen organiseerden daarom zelf workshops en tijdens die bijeenkomsten bleek het grote gemis aan lesbische geschiedschrijving.

Zo ontstonden initiatieven voor lesbisch archieven in Leeuwarden, Amsterdam, Utrecht, Eindhoven en Nijmegen. LAN opende officieel haar deuren in januari 1985, in homohuis Villa LilaWoonde daar samen met andere roze organisaties en organiseerde debatten, tentoonstellingen, lezingen, feesten. Maar bleef vooral ‘mateloos’ de lesbische geschiedenis verzamelen.

Hoe ging dat dan in zijn werk, dat ‘mateloos’ verzamelen? Hoe kwamen jullie aan materiaal?

Al voor de officiële opening werd begonnen met een nieuwsbrief. Vrouwen van het eerste uur riepen op om materiaal te brengen over de Nijmeegse lesbische geschiedenis jaren 60 en 70.  Dat materiaal werd opgeslagen in het huis van één van de initiatiefnemers. Er werden stickers en buttons – in die tijd communicatiemiddelen bij uitstek – uitgebracht met de tekst: ‘Nijmegen Lesbies’. En LAN sloot met mooie en slimme affiches aan op de actualiteit, net zoals we danu doen.

LANijmegen met burgemeester Guusje ter Horst (2001)

Wij maakten in de jaren 80 trouwens geen deel uit van de LAN-organisatieWel droegen we bij aan de collectie, o.a. door onze historische fotos te schenken en we bezochten natuurlijk manifestatiesof feesten die LAN organiseerde. We werkten in 1985 allebei als vrijwilliger, op zoek naar betaald werk, in die tijd lag dat niet voor het oprapen.

Later ging alle tijd en aandacht naar ons eigen bedrijf Fotografica. En hielden we ons eigenlijk niet zo bezig met lesbisch zijn. Als vrouwelijk fotograaf en vormgever kwam je al genoeg vooroordelen tegen. Pas sinds 2010, toen Villa Lila moest sluiten enLAN naar de Nijmeegse wijk Bottendaal verhuisde, hebben we ons meer bezig gehouden met de lesbische geschiedenis.”

Op jullie website staat de uitspraak: ‘Ken je geschiedenis’, terwijl je jonge mensen nu vaak hoort zeggen: ‘Ik leef nu, en moet dealen met de issues van nu. Waarom zou ik achteromkijken? Ik ga niet die kant op.’ Hoe belangrijk is het volgens jullie om de geschiedenis van de community te kennen?

Wanneer je je eigen geschiedenis kent, kun je begrijpen waar we nu staan. Wat ervoor nodig was/ is om verworvenheden te bevechten en te behouden.

Is er voldoende historisch besef bij de jonge generatie volgens jullie?

We willen niet stellen dat er ‘geen historisch besef’ is onder de jongere generatie. Zij hebben hun eigen problemen. Wat wij moesten bevechten nemen ze misschien wel te veel voor lief. Vooral de devaluatie van het begrip ‘vrijheid’ vinden we storend. Dus enig besef van geschiedenis is wel fijn.

Zie ook de documentaire van Michiel van Erp (De Roze revolutie – 2Doc), waar op een gegeven moment ter sprake kwam dat je vóór 1971 in de gevangenis kon belanden of de zedenpolitie achter je broek kon krijgen. De jongeren hadden géén idee. Maar wij hebben veel respect voor jongeren die – zoals wij deden – hun nek uit durven steken voor zaken die in hun tijd belangrijk zijn.

Aanhakend op de jongere generatie: je ziet dat de laatste jaren de podcasts heel populair geworden zijn. Heeft LAN bijvoorbeeld opnamen van gesproken woord?

LAN heeft zowel eigen film en videopnames over lesbisch Nijmegen – van de jaren 70, 80 en 90 – als aangekocht maar vooral opgenomen items van tv (iedereen deed dat in die tijd). Helaas staat de LAN-videocollectie nauwelijks online. De banden dienen helemaal doorgespit, in real time. Daarnaast zijn de opnames van tv niet meer te gebruiken. Het is een andere tijd nu, alles is aan rechten gebonden.

Verwerken van de eigen video-opnames is een kwestie van menskracht en vooral van geld natuurlijk. Als we rijk waren was de LAN-videocollectie al lang gedigitaliseerd. Een zelfde verhaal kunnen we houden over de LAN-audiocollectie, met lesbische schatten als deopnames van de Nijmeegse Pottenradio uit begin jaren 80.

Welke uitdagingen zien jullie voor lesbische community van nu? 

We weten niet of je nog van een lesbische community kunt spreken. Misschien in het uitgaanscircuit?  In Nijmegen zijn we nogal eigenwijs en hebben we diverse ambities. In de loop der tijd bouwden veel vrouwen een eigen professioneel bestaan op. En nogal wat lesbo’s van het eerste uur zijn naar Amsterdam vertrokken. 

Daarnaast levert het in deze tijd niets op om alleen als ‘lesbisch’ archief verder te gaan. Integendeel. Afsplitsing is voor onszelf niet (meer)noodzakelijk en kan op een gegeven moment teveel naar binnen gericht zijn. We zoeken nu liever bondgenootschappen met andere emancipatiegroepen. Proberen bruggen te bouwen naar andere generaties. Om elkaar steun in de rug te biedenOm voor elkaar een menswaardig bestaan makenOm van elkaar te leren. En samen sta je sterker. 

In Europa is het archief in Berlijn nog wel uitsluitend lesbisch en actief. En je hebt de Lesbian Herstory Archives in New York. Verder zijn er lhbti+ archieven in België en Frankrijk en geen van deze archieven houden zich nog uitsluitend bezig met lesbische geschiedenis of het lesbisch bestaan.

Wat zien jullie na 36 jaar als de grootste uitdaging voor LAN in de toekomst?

Het materiaal veilig onder te brengen. Op een manier dat er over 40 jaar nog verbanden gelegd kunnen worden. In 2021 is LAN meer dan een lesbisch archief. Onze archieven verslaan zo’n beetje de hele Nijmeegse Regenbooggeschiedenis jaren 70 vorige eeuw tot en met eerste jaren 2000.

Uiteindelijk blijft het ‘Archief van het Archief’ over. Dat zal als laatste het huis uitgaan. En dan doen we de deur dicht. Want LANijmegen is geen doel op zich. We zijn intermediair. De Regenbooggeschiedenis zo toegankelijk mogelijk delen is het doel.

*

Draag je het werk van LAN en de lesbische geschiedenis een warm hart toe? Klik hier om vriendin te worden. LANijmegen kan je steun goed gebruiken!

*

•••

Adverteren op Gaykrant en daarmee onafhankelijke journalistiek met een regenboograndje mogelijk maken?

Klik hier voor meer informatie!

 

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.