Deze week vieren we het 25-jarig bestaan van de Amsterdamse Pride, een evenement dat in 1996 vanuit de homohoreca werd opgezet. Deze homohoreca zelf is uiteraard veel ouder en de geschiedenis van zo’n 100 jaar homo- en lesbische uitgaansgelegenheden is nu voor het eerst vrijwel compleet beschreven op de website www.homohoreca.amsterdam.
Tekst: Peter Koop
De geschiedenis van de hoofdstedelijke homohoreca is alleen al qua aantallen indrukwekkend: in de afgelopen eeuw zijn er naar schatting zo’n 230 homo- en lesbische uitgaansgelegenheden geweest. De meeste bestonden slechts kort, maar andere hielden het decennialang vol en sommige, zoals de cafés ‘t Mandje, Monico, de Krokodil en de Amstel Taveerne, zelfs meer dan 50 jaar.
Het hoogtepunt waren de jaren tachtig, toen er maar liefst 42 homocafés, 7 lesbische cafés, 12 discotheken en 4 homosauna’s in Amsterdam waren – met recht een homohoofdstad. Tegenwoordig zijn er nog 20 homocafés, 2 lesbische cafés, 3 clubs en 1 sauna. Van al deze huidige zaken staan foto’s, adresgegevens en internetlinks overigens ook vermeld op homohoreca.amsterdam.
De sterke teruggang van het aantal clubs en kroegen ligt echter niet alleen aan de opkomst van internetdating, maar heeft meerdere oorzaken, die eerder op deze website beschreven werden. Relatief veel zaken sloten tussen 2010 en 2015, waardoor de homohoreca in meeste homostraten gehalveerd werd. Alleen in de Reguliersdwarsstraat is het aanbod op peil gebleven, ondanks een diepe val door het faillissement van horecamagnaat Sjoerd Kooistra in 2010.
De Amsterdamse homostraten
De Reguliersdwarsstraat is sinds begin jaren tachtig de bekendste Amsterdamse homo-uitgaansstraat, maar de homohoreca kreeg hier toch pas relatief laat voet aan de grond: het eerste homocafé hier was de Mac Donald, die in 1963 opende, in 1970 gevolgd door de befaamde Coffeeshop Downtown.
Als bekendste homostraat is de Reguliersdwarsstraat de opvolger van de Kerkstraat, waar al in 1951 het eerste homohotel opende onder de naam Unique. Later volgden hier homocafés als De Pul, Club Lord en Route 66, hotel Aero en de nachtsauna van de Thermos.
De grootste concentratie homozaken bevond zich langs de Amstel en de straatjes daarachter, zoals de Halvemaansteeg, de Paardenstraat en de Amstelstraat. Aan de Amstel zelf opende al in 1929 homocafé Du Merlo, waarna tal van cafés volgden, van de Amstel Taveerne, de Chez Manfred en de Vivelavie tot Manfred Langers wereldberoemde discotheek iT.
(foto: Capital Press/Stadsarchief Amsterdam)
Veel minder homogeen waren de zaken in en rond de Spuistraat, waar het in 1953 begon met het sjieke homocafé Le Circuit. Ook in de nabijgelegen Voetboogstraat zat in de jaren ’60 en ’70 een rijtje homokroegen, terwijl het noordelijke deel van de Spuistraat sinds eind jaren ’70 het domein van enkele homobordelen was.
De cruisebars bij de Nieuwezijds Kolk sloegen een brug naar de Warmoesstraat, waar al in 1933 het homocafé van Ome Henk zat, maar dat vanaf eind jaren ’50 het centrum van de leerscene werd met zaken als de Argos, de Eagle, Club Jeacques en saloon-hotel Stablemaster.
De Zeedijk is tenslotte vooral bekend door café ‘t Mandje dat reeds in 1927 opende, maar waar tot in de jaren ’80 tevens een aantal andere gemengde kroegen zaten. Vanaf het jaar 2000 vestigden zich rond café The Queen’s Head een reeks nieuwe homozaken, maar deze verdwenen weer rond 2015.
(foto: Martin Alberts/Stadsarchief Amsterdam)
Homohoreca elders in de stad
Naast deze specifieke straten, waar de homohoreca dus al teruggaat tot vóór de oorlog of anders in de jaren ’50 begint, waren en zijn er ook elders in het centrum van Amsterdam nog zaken die niet onvermeld mogen blijven.
In de eerste plaats gaat het dan om het DOK aan het Singel, dat in 1954 de grootste homodiscotheek van het na-oorlogse Europa werd, en sociëteit De Schakel van het COC nabij het Leidseplein, dat een niet minder populaire dansgelegenheid was. Feitelijk waren het deze twee zaken die Amsterdam vanaf eind jaren ’50 al tot homohoofdstad maakten, ver voor dat de iT er was.
Het aanbod voor lesbische vrouwen is altijd aanzienlijk beperkter geweest: zij konden aanvankelijk terecht bij ‘t Mandje of bij De Schakel van het COC om pas in 1969 met de Tabu aan de Leidsekruisstraat een eerste café voor zichzelf te krijgen. In de jaren ’70 en ’80 kwamen daar nog wel een behoorlijk aantal cafés, eetgelegenheden en zelfs eigen disco’s bij.
(foto: Rob Mieremet/Anefo)
Nadere informatie
Een veel uitgebreidere beschrijving van de ontwikkeling van de Amsterdamse homohoreca en de verschillende homostraten is nu te vinden op homohoreca.amsterdam, waar vrijwel alle afzonderlijke zaken uit heden en verleden genoemd worden, de meeste voorzien van een link naar meer informatie. Bij de bekendste zaken is dat naar een artikel op Wikipedia, voor de meeste andere naar Historypin.
Historypin is een digitaal erfgoedplatform, waarop sinds eind 2018 ook memorabilia en advertenties uit de Amsterdamse en Nederlandse homohoreca verzameld worden. Dit project is een initiatief Connie van Gils, voormalig collectiespecialist van LHBT-archief IHLIA, in samenwerking met de schrijver dezes. Met name via de advertenties kwamen een reeks van in vergetelheid geraakte zaken weer boven water.
Vervolgens is gepoogd om zoveel mogelijk de jaartallen te vinden waarin de zaken geopend werden c.q. dicht gingen, aangezien dit soort details in de herinnering doorgaans het eerst verloren gaan. Het nieuwe historische overzicht vormt daarmee niet alleen een kapstok om verdere verhalen aan op te hangen, maar maakt de Amsterdamse homohoreca waarschijnlijk nu al tot de best gedocumenteerde ter wereld.
*
•••
Adverteren op Gaykrant en daarmee onafhankelijke journalistiek met een regenboograndje mogelijk maken?
Klik hier voor meer informatie!
