COC Nederland heeft aan het begin van Pride Amsterdam slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog die lesbisch of homoseksueel waren met de plaatsing van zogenaamde Stolpersteine herdacht. Het betreft de eerste Stolpersteine in Nederland voor mensen waarvan bekend is dat ze lesbisch of homoseksueel waren. De plaatsing was aan de vooravond van het 75-jarig jubileum van COC Nederland. Het COC werd kort na de oorlog opgericht door verzetsmensen.
Tekst: persbericht COC Nederland en Maurits Huijbrechtse
Foto’s: Open Archieven
‘We vieren tijdens Pride dat je in Nederland in vrijheid jezelf kunt zijn en wat het COC de afgelopen 75 jaar heeft bereikt,’ aldus COC-voorzitter Astrid Oosenbrug. ‘Aan de vooravond van ons 75-jarig jubileum staan we ook stil bij waar we vandaan komen, de duistere oorlogsjaren waarna het COC werd opgericht. We brengen een eerbetoon aan de mensen die destijds werden vervolgd en vermoord om wat ze deden en wie ze waren: Joods, verzetsstrijder en lesbisch of homoseksueel. Opdat we nooit zullen vergeten.’
COC Nederland werd in 1946 opgericht door dappere mensen als Jaap van Leeuwen en Niek Engelschman (beter bekend onder zijn alias Bob Angelo), die zich tijdens de oorlog tegen de vijand hadden verzet. Na vijf jaar van onderdrukking richtten ze het COC op, om zich ook te ontdoen van de onderdrukking door hun omgeving en zo eindelijk écht vrij te zijn.
Van Leeuwen en Engelschman overleefden de oorlog. Dat gold niet voor de mensen voor wie het COC op dinsdag 3 augustus een gedenksteen plaatste.
Zo werd de homoseksuele verzetsstrijder Karel Pekelharing op 10 juni 1944 gefusilleerd in de duinen bij Overveen. Pekelharing (geb. 1909) was dichter, balletdanser en lid van het Kunstenaarsverzet, net als de lesbische Frieda Belinfante en de homoseksuele Willem Arondéus. Pekelharing behoorde onder meer tot de groep die het huis van bewaring aan de Amsterdamse Weteringsschans overviel om verzetsmensen te bevrijden. Hij werd kort daarna door de bezetter opgepakt en vermoord. Het COC plaatst een Stolperstein voor Pekelharing op de Amsterdamse Rombout Hogerbeetsstraat, waar hij tot kort voor zijn dood ondergedoken zat.
Mina Sluijter (geb. 1916) werd op 30 september 1942 in vernietigingskamp Auschwitz vermoord vanwege haar seksuele oriëntatie en Joodse achtergrond. Ze was naaister en woonde op de Amsterdamse Kerkstraat. Volgens de bezetter had ze een ‘arische vrouw’ bezocht met wie ze een relatie zou hebben. In haar dossier staat: ‘in bewaring voor homosexualiteit (…), ook Jodin’. We plaatsen een Stolperstein bij Mina’s voormalige woning op de Kerkstraat.
Samuel Hoepelman (geb. 1896) werd op 23 april 1943 in vernietigingskamp Sobibor vermoord. Hij was kantoorbediende, ongehuwd en woonde bij zijn ouders op de Amsterdamse Valckenierstraat. Volgens de bezetter was Hoepelman een Jood en gevaarlijk homoseksueel, die werd opgepakt omdat hij ‘meermaals tegennatuurlijke ontucht’ zou hebben bedreven.
Behalve voor Pekelharing, Sluyter en Hoepelman, plaatst het COC in totaal nog zes andere gedenkstenen voor mensen die lesbisch of homoseksueel waren en Joods of verzetsstrijder.
Het gaat om Samuel Lam (in 1942 in Auschwitz vermoord omdat hij Joods, homo, en communist was), Isaäc Walvisch (in 1942 in Auschwitz vermoord omdat hij Joods en homoseksueel was), Isaäc Metzelaar (in 1942 in Auschwitz vermoord omdat hij Joods en homoseksueel was), Sjoerd Bakker (in 1943 in de duinen bij Overveen gefusilleerd als homoseksueel verzetsman).
Ook worden er stenen geplaatst voor de bekende homoseksuele verzetsstrijders Willem Arondéus (in juli 1943 in de duinen bij Overveen gefusilleerd) en Frieda Belinfante. Belinfante dook onder na de aanslag op het bevolkingsregister waarbij ze betrokken was, en vluchtte naar Zwitserland. Als enige van de personen die het COC met Stolpersteine gedenkt, wist Belinfante de oorlog te overleven.
De stenen voor Pekelharing, Sluyter, Hoepelman en Arondéus werden gisteren geplaatst, de andere vijf stenen worden op een later tijdstip geplaatst.
Het gaat om de eerste Stolpersteine in Nederland voor personen waarvan bekend is dat zij, behalve Joods of verzetsstrijder, ook lesbisch of homoseksueel waren. Stolpersteine, sinds 1992 gemaakt door de kunstenaar Gunter Demnig, zijn messing steentjes waarmee slachtoffers van het nationaal-socialisme rond en tijdens de Tweede Wereldoorlog worden herdacht. Er zijn tot nu toe in Nederland in totaal ongeveer 8500 Stolpersteine geplaatst. De messing Stolpersteine worden in de stoep geplaatst voor de laatste (vrij gekozen) woning van de slachtoffers. Op het messing steentje staan onder meer de naam van het slachtoffer en de plaats en datum waar het slachtoffer werd vermoord of is overleden.
Het COC bedankt Judith Schuyf, historica en winnaar van COC’s Bob Angelo Penning, voor haar initiatief en inzet voor de plaatsing van de negen Stolpersteine.
COC Nederland bestaat in december 2021 vijfenzeventig jaar. De organisatie werd opgericht op 7 december 1946 en is de oudste nog bestaande LHBTI-organisatie ter wereld. Er kwam in de afgelopen 75 jaar o.a. een einde aan strafbaarheid van homoseksualiteit (1971), discriminatie werd bij wet verboden (wegens homoseksualiteit in 1994, transgender en intersekse in 2019), het huwelijk werd opengesteld (2001) en alle Nederlandse scholen werden verplicht om LHBTI-acceptatie te bevorderen (2012). Het aandeel van de Nederlandse bevolking dat homoseksualiteit afwijst, daalde van bijna 40 procent in de jaren zestig van de vorige eeuw, naar ongeveer 7 procent nu.
Momenteel pleit COC onder meer voor verankering van LHBTI-mensenrechten in de Grondwet, om te voorkomen dat die rechten ooit weer worden teruggedraaid. Ook niet wanneer de politieke of maatschappelijke wind in Nederland onverhoopt ooit zou draaien ten nadele van LHBTI personen.
COC Nederland steunt onder meer scholieren met het GSA Netwerk, biculturele personen met Respect2Love en het COC werkt met LHBTI-organisaties in meer dan 35 landenwereldwijd. Er zijn 20 regionale COC-verenigingen in heel Nederland.
*
Onze verslaggever Maurits Huijbrechtse was erbij en maakte het volgende verslag:
De Rombout Hogerbeetsstraat in Amsterdam was dinsdagochtend 3 augustus het decor van een primeur: de eerste van een serie ‘roze’ struikelstenen werd gelegd voor het laatst bekende adres van de homoseksuele verzetsman Karel August Pekelharing die door een Duits vuurpeloton in de duinen bij Overveen werd vermoord op 10 juni 1944. Pekelharing was actief betrokken bij het Kunstenaarsverzet, net als de andere homoseksuelen Sjoerd Bakker en Willem Arondeus.
‘Stolpersteine’ zoals de struikelstenen eigenlijk heten zijn het idee van de Duitse kunstenaar Gunter Demnig. Zij zijn bedoeld om bij het laatst bekende adres van een oorlogsslachtoffer uitje Tweede Wereldoorlog een monument te zijn. Door heel Nederland zijn deze kleine monumenten te vinden.
Het initiatief voor deze serie struikelstenen, die vervolgingsslachtoffers en verzetsmensen uit de regenbooggemeenschap eert, komt van historica Judith Schuyf en het COC. Schuyf zet zich al jaren in voor de geschiedenis van de regenbooggemeenschap tijdens de Tweede Wereldoorlog. Voor het COC valt de plaatsing van de stenen samen met vijfenzeventigste oprichtingsjubileum in december van dit jaar. De oprichters van het COC richtten haar voorganger de Shakespeare Club op, met de angst over de bezetting nog vers in het geheugen.
Bij de legging spraken Astrid Oosenbrug, voorzitter van het COC, en Judith Schuyf over het belang van het stilstaan bij de geschiedenis van deze verzetshelden, van oorlogsslachtoffers en daarmee van de oprichting van het COC.
•••
Adverteren op Gaykrant en daarmee onafhankelijke journalistiek met een regenboograndje mogelijk maken?
Klik hier voor meer informatie!
