René Zuiderveld: ‘Ik noem mezelf geen fetisjfotograaf’

René Zuiderveld geldt als een van de bekendste Nederlandse fetisjfotografen en zijn werk is nog tot 21 augustus te zien in de winkel van MrB aan Prinsengracht 192 in Amsterdam. Gaykrant spreekt hem uitgebreid over zijn leven, zijn werk en de Pride.

Tekst: Wesley de Ridder
Foto’s: Rene Zuiderveld

René Zuiderveld. Een groot deel van de community kent hem, en als je hem niet kent, dan heb je vast eens een foto van hem gezien. En dat is best bijzonder omdat hij zijn fotografiecarrière pas op latere leeftijd in 2006 begon. Hij staat al sinds jaar en dag bekend als een van dé fetisjfotografen van Nederland en hij is gelauwerd met internationale prijzen

En terwijl ik dit schrijf weet ik al: hij vindt het label fetisjfotograaf verschrikkelijk, sowieso vindt hij labels plakken verschrikkelijk. Maar waarom begon hij zo laat aan deze passie? En waarom vindt hij dat label nou zo erg? Ik ken René persoonlijk een beetje: mijn eerste officiële foto’s als mijn dragpersona Ashley Knight zijn van zijn hand. Dus ik hoef niet bang te zijn voor een onwennig gesprek.

Nou meneer ik zit er klaar voor, komt u maar met de vragen.

Ik zal je alvast bekennen, ik heb geen vragenlijst gemaakt.

Gelukkig. Ik heb zelf ook altijd interviews gedaan voor de Gaynews; met Patricia Kaas, Karin Bloemen, Riccardo Cocciante … dat soort figuren. En ik kwam er altijd gewoon van: ‘Ik zie wel, ik vind het fijn om een gesprek te hebben.’ Ik stelde geen vragen als: ‘Wat is je favoriete kleur?’ Dat interesseerde me niet.

Ik ook niet…. vraag 1: wat is je lievelingskleur?

ROOD!

Maar alle gekheid op een stokje. Deed jij interviews voor Gaynews?

Ik was zelfs hoofdredacteur! Dat heb ik tien jaar lang gedaan. Maar je moet nu geen reclame voor ze gaan maken natuurlijk.

Gaynews?… nog nooit van gehoord haha. Maar René, ik wist helemaal niet dat jij uit de journalistieke kant kwam.

Helemaal niet zelfs. Daarvoor had ik een theaterbureautje gespecialiseerd in dans.

Wat? Dat wist ik ook helemaal niet! Ik voel me ineens heel slecht ingelezen. Maar wat heb jij dan voor opleiding en dergelijke gedaan om tot al die totaal verschillende dingen te komen?

Ik heb echt van alles en nog wat gedaan. Maar ik ben ooit, in 1975, in Genève beland voor de grote liefde. Die relate was na een jaar uit trouwens, maar dat geeft niet. En toen ben ik daar dus alleen gaan wonen, ben ik Frans gaan studeren en heb ik een lesbevoegdheid Frans gehaald.

Dus je spreekt vloeiend Frans en je bent leraar Frans geweest. 

Mais non! Ik kwam terug in Nederland en had helemaal geen zin om voor de klas te gaan staan. Ik ben gaan werken in de welzijnszorg. Ik werkte als secretariaatsmedewerker op een afdeling voor alleenstaande ouders. Dat was een luizenbaan. Ik heb het tien jaar gedaan, maar om te zeggen dat ik daar nou echt carrière in wilde maken, nee. Ik was altijd meer een ‘we-zien-wel mens’, ik wilde het gewoon leuk hebben. Maar daar werd ik toen, door het vervallen van de functie, ontslagen.

Ik ben gaan solliciteren en solliciteren, maar omdat ik geen echte opleiding had, behalve mijn Frans waar ik niks mee wilde, werd ik nergens uitgenodigd of aangenomen want wat kan die man bieden? Toen zei mijn toenmalige vriend tegen me: ‘Ondanks dat jij je over je ontslag kut voelt, is dit het beste wat je had kunnen overkomen.’ En dat was inderdaad zo. Het gaf me een schop onder de kont om gewoon zelf iets te gaan doen, en dingen te gaan doen die op mij afkwamen.

Dus je bent je eigen bureautje van dans begonnen. 

Ja, dat ook was wel toevallig want mijn vriend had toen iemand nodig die zijn dansvoorstellingen verkocht. En ik weet nog goed dat hij zei: ‘Als ik jou zou vragen om ons te vertegenwoordigen?’ En ik dacht direct: ‘Ik kan dat helemaal niet. Maar laat ik het maar oppakken en doen.’ Binnen twee jaar stonden ze in de grote schouwburgen van Nederland en deden ze mee aan Internationale Festivals in o.a. Bonn en Leipzig. ‘Zie je wel dat je het kan!’ zei mijn vriend, terwijl ik altijd nog dacht dat ik het niet kon.

Maar goed, Franse les en het impresariaat daargelaten, we zijn hier natuurlijk vooral voor je werk als fotograaf. Hoe kwam je ineens tot die keuze?

Dat kwam omdat ik in 2001 de diagnose Chronische Lymfatische Leukemie en Non-Hodgkin kreeg.
Toen kwam het hele behandelproces op gang van chemokuren: acht maanden om de twee á drie weken. En toen dat klaar was, kwam het na een paar maanden weer terug en moest ik weer opnieuw alles ondergaan. Uiteindelijk is mijn milt verwijderd en moest ik op het moment dat ik thuiskwam gaan bewegen, om het litteken soepel te houden. Zodoende ben ik rondjes gaan fietsen, want lopen was nog vervelend en fietsen niet.

Na een poosje dacht ik: ‘Ik ben nu gewoon een soort van therapeutisch rondjes aan het fietsen, maar hoe kan ik dat nou leuk maken?’ Ik had op dat moment alleen een heel klein compact cameraatje. Het lag al tijden in de kast, ik deed er nooit wat mee. Maar ik dacht: ‘Als ik dat nou eens meeneem, dan dwingt dat me om anders te kijken, want anders ga je geen foto’s maken. En het onderbreekt het therapeutisch fietsen.’ Dus het was de opdracht dat ik foto’s moest maken.

De opdracht aan jezelf?

Ja, aan mezelf. Dus ik moest afstappen, soms ergens overheen stappen, ergens onderdoor gaan. Dat betekende ook nog meer beweging. Lekker praktisch.

Maar hoe kwam je dan vanaf het foto’s maken van omgevingen naar het fotograferen van bijvoorbeeld die prachtige foto die achter je hangt: iemand in een kuisheidsgordel?

Ik heb dus eerst veel rondjes gefietst natuurlijk. Ik postte daar soms foto’s van en in de reacties las ik vaak: ‘Zo heb ik die bepaalde plek nog nooit gezien of bekeken.’ Men vond dat ik anders keek dan standaard. En snel daarna kreeg ik de vraag: ‘Kun je ook een foto van mij maken?’ Dat kwam toen via Gayromeo en Gaydar en dergelijke. Die mannen wilden graag sexy foto’s voor hun profiel. Dus ik dacht: ‘Ik kan het niet, maar ik kan het proberen.’

Maar dat werd niks met een compact cameraatje. Dus in december 2005 heb ik een spiegelreflexcamera gekocht, mijn luie stoel in de keuken gezet en van mijn leeggehaalde woonkamer een studiootje gemaakt. En toen ben ik in de keuken, met de handleiding erbij en in een redelijke staat van paniek gaan uitzoeken hoe de camera werkte. ‘Dit is het aan- en uitknopje maar wat is in godsnaam de rest?’ En op 2 januari 2006 ben ik begonnen met foto’s maken.

Je weet het nog precies, was het life changing?

Het was life changing en een ontzettend symbolisch moment. Eind 2005 had ik dat studiootje gemaakt en in het nieuwe jaar moest ik van  mezelf beginnen. Ik begon zelf flink op te knappen en ben gewoon uit gaan proberen. Binnen een jaar werd ik uitgenodigd om in het kader van Gaypride aan een gemeenschappelijke tentoonstelling mee te doen. Drie homokunstenaars die samen exposeerden. Helaas geen lesbische of andere kunstenaars uit de community trouwens, die zijn zó moeilijk te vinden.

Ik ken er eentje! Vanuit mijn laatste interview, Carla Emmink! Zij maakt schilderijen vanuit haar eigen lesbische geaardheid en die zet ze tegenover de kerk. Prachtige schilderijen. 

Echt waar? Ik schrijf het direct op, want die konden en kunnen wij amper vinden. Maar wij mochten toen via de American Discount exposeren. Die hadden in de jaren ’70 nog een van de eerste afdelingen met homoboeken, wat toen nog gelijk diende als cruisingplek. Wij konden via hen op drie verdiepingen tegelijk exposeren en ik mocht gelijk de posterfoto maken. De jaren erna bleven we daar exposeren en had ik tentoonstellinkjes in The Queens Head bijvoorbeeld en in andere restaurantjes en ik kwam in een boek terecht voor fetisjfotografie. En ik was nog maar net begonnen.

En toen dacht je: ‘Zie je wel ik kan het’?

Nee, ik dacht nog steeds: ‘Ik kan het niet, is dit wel goed genoeg?’

Maar waarom doe je dat toch? Is er nooit een moment dat je denkt, zeker nu je ouder wordt, ik kan het gewoon? Want hoe oud ben je als ik het vragen mag?

Ik ben 33…….zegge 71. Maar het deugt natuurlijk nooit. Het kan altijd beter. Ik zie altijd steken die ik heb laten vallen. Of ik had het anders willen doen. Maar ik denk dat dat een onderdeel is van een soort creatief proces want zodra je gaat denken: ‘Wow, dit kan ik goed’, is het niet leuk meer. En het zal wel vanaf vroeger komen. Maar we gaan hier toch geen therapiesessie van maken?

Nou dat gaat het nu dus wel worden – zeker nu jij zelf begint over vroeger – want waar kom je oorspronkelijk vandaan? 

Ik kom uit Oost-Groningen. En toen zat het er al in. Ik kwam tussen de middag thuis en als ik daarna voor het tweede deel van de dag weer terug moest, vond mijn moeder me terug op het stoepje bij de voordeur. ‘Ik leer het toch nooit en ik kan het niet’. Dan kwam ik thuis aan het einde van het jaar en stonden er uiteindelijk allemaal negens en tienen op mijn rapport. Dus als ik dat toen al had, ram dat er maar eens uit na 70 jaar.

Maar is er dan echt nooit een moment dat je denkt…’Dit heb ik echt goed gedaan’?

Er zijn natuurlijk wel dingen die ik kan. Kijk, ik ben niet echt een technisch fotograaf. Het eindresultaat kan heel mooi zijn, maar mijn kracht zit niet in het laten zien van het technisch goed fotograferen. Wat voor mij belangrijk is, is een samenwerking, een echte klik. En dat is geen verliefdheid, maar een uitwisseling. Het moet in harmonie zijn, dan werk ik het best. Dan merk ik ook dat de modellen zich vertrouwd kunnen voelen voor mijn lens.

Ja, want je maakt toch veel foto’s met blote mannen in redelijk suggestieve posities. Dus dat vertrouwen moet je ze ook geven lijkt me.

Ja, ik word inmiddels veel benaderd, vooral via instagram of via via door kennissen. En dan zeg ik nooit direct: “Kom maar joh”. Nee, ik wil eerst via een chat of een gesprek voelen of het gaat werken.

In het begin nooit bang geweest dat men dacht: ‘Wie komen er allemaal bij die oudere man binnen? En waarom maakt hij die foto’s?’

Nee, want zo gedraag ik me niet, zo stel ik me niet op. Voor ik samenwerk met iemand moeten we beiden weten wat we aan elkaar hebben. Dus ik ben absoluut nooit van: ‘Kom foto’s maken en dan… jeweetwel.’ En die fotografen zullen er best zijn hoor. Je zult bij mij ook bijna nooit foto’s zien van mannen onder de vijfentwintig want ik ben me heel bewust van mijn verantwoordelijkheid, en daarbuiten: van het leeftijdsverschil.

Zoals je zelf zei, je wordt veel benaderd. Je bent inmiddels in bepaalde kringen heel bekend.

Ik hoor inderdaad regelmatig: ‘René Zuiderveld, dat is die fotograaf die alleen maar fetisj doet.’ En dat is niet zo. 

Dus je noemt jezelf geen fetisjfotograaf?

Nee, als ik mezelf al iets noem dan is dat gewoon fotograaf. En natuurlijk, het is daar ook naartoe gestroomd. Ik heb daar ook wel vanuit eigen interesses, ook van jaren terug, een link mee. Dus ik ken die wereld wel. Ik ging vroeger wel uit in leer in de Warmoesstraat en ik kwam op grote feesten op de Lijnbaansgracht. Dat was pre-Folsomtijd nog, toen het enige grote leerfeest van Europa dus daar vlogen ze zelfs voor naar Amsterdam vanuit het buitenland.

Maar the old-school van top-tot-teen leatherlook deed ik niet. Het was altijd of een broek of een gilet en dan met spijker. Ik was eigenlijk gewoon een softie maar ik vond die wereld wel heel stoer. En ik vond het een hele prettige sfeer. Ik kwam ook nooit in de Reguliersdwarsstraat. Dat was – en is – meer labels, meer fashion en zien en gezien worden.

Wat vind je er van dat er vanuit de Gen Z generatie steeds meer wordt neergekeken op de kinkwereld. En dat er zelfs wordt gezegd dat het niet thuishoort op Pride?

Dat vind ik zo’n onzin! Maar het heeft altijd al in de verdomhoek gezeten hoor. Vroeger zat alles waar je in leer kwam achter slot en grendel. Moest je aankloppen voor je binnenkwam. Ze denken toch altijd: ‘Moeten ze weer met zijn allen in een leren string?’

Maar, advocaat van de duivel, waarom wel?

Waarom niet?

Ja , dat is natuurlijk geen reden.

Ik vind dat wel een reden, want als je dat doorredeneert dan staat iedereen straks in een keurig pakje of een hoodie op zo’n boot en daar is de oorsprong van Pride niet voor bedoeld geweest. De oorsprong komt vanuit het verzet van Stonewall: breek los, wees jezelf, en wel gloeiende godver: wij zijn er ook! Wij zijn er in alle kleuren van de regenboog die je maar kunt bedenken. En dan gaan we nu binnen de scene zelf zeggen: ‘Ja alle kleuren mogen, maar leer mag niet’?

Als je toch de behoefte hebt om in een leren string op een boot te staan, moet je dat toch gewoon vooral doen? Ik voel zelf die behoefte niet, maar om iemand op die manier te veroordelen? Nee. En er zijn natuurlijk momenten dat je niet in een leren string naar de Albert Heijn gaat. Maar die Pridedag mag je gewoon zonder concessies zijn wie je bent, al wil je in je blote pik op een boot.

Wil jij zelf niet in je blote pik op een boot?

Nee, zeker niet. En ik denk dat mijn foto’s dat ook goed weergeven. Ik moet toch altijd een soort voyeur zijn, dus laat staan dat ikzelf exhibitionist ben. Ik ben vooral blij dat deze mensen bestaan want dan kan ik als fotograaf dat zo mooi mogelijk vastleggen. Maar moet dit wel allemaal in het interview?

Waarom niet?

Inderdaad, waarom niet? Ik wil gewoon graag dat mensen anders leren kijken. Zoals ik dat met fotograferen ben gaan doen.

Anders kijken naar fetisj?

Ik doe dus niet alleen fetisj. Kijk maar naar deze foto’s. Deze piëta is toch geen fetisj? En deze mannen in een boerenomgeving, een spruitjesopslag zelfs, toch ook niet? En er zijn nog veel en veel meer foto’s die helemaal niet fetisjgerelateerd zijn.

Even over die mannen bij de spruitjesboer. Hoe kom je nou in godsnaam aan vijf modellen in hun nakie en dan ook nog in zo’n bak? Bel je ze van tevoren op van: ‘Je moet morgen om zeven uur geknipt en geschoren klaar staan en neem een handdoek mee want misschien kruipen er spruitjes op onbekende plekken?’ Bedenk je al vooraf, ze moeten in die bak?

Nee, ik werk altijd op gevoel en ik laat me inspireren. Ik ben nooit voorbereid. Ik had voor deze fotoserie contact met de eigenaar van de boerderij. Die wilde graag foto’s. Dus we hebben er een tijdlang over gesproken waarna hij foto’s van de boerderij stuurde en ik daarheen ben gegaan. Hij had allemaal vrienden opgebeld die wel model wilden staan en toen zijn we gewoon die ruimte ingedoken. En dan bedenk ik ter plekke: ‘Doe jij eens dit, of ga jij eens daar staan.’ Dat gaat vanzelf door te kijken. Daar vertrouw ik nu wel op. Ik vind wel perspectieven, ik vind wel bijzondere hoeken. Maar ik ken de plekken niet.

Perspectieven, bijzondere hoeken. Klinkt nog redelijk abstract. Heb je een specifieke eigen stijl?

Ik vind alles leuk om te doen, dus ik heb niet een specifieke stijl maar je kunt mijn foto’s wel herkennen. Mijn foto’s hebben altijd een speelsheid in zich, zelfs als het dus fetisj gerelateerd is. Het mag intens zijn maar wel smaakvol, stijlvol. Het hoeft niet meteen donker en geil. Het mag een soort vriendelijkheid hebben. Ik sta natuurlijk vooral bekend als de fetisjfotograaf. Maar als je nou een klein beetje beter kijkt. Ik maak tegenwoordig ook stillevens. En ik maak ook al jarenlang portretten!

Ik merk aan je dat je dus niet het label fetisjfotograaf wilt. Maar ja, op een gegeven moment word je bekend door iets. Kan je dan niet gewoon zeggen: ‘Ja, dat ben ik ook gewoon?’

Ja, dat ben ik óók! Maar meer dan alleen dat. Kijk, het is ook gewoon zo jammer dat erotiek in fotografie niet als artistieke uiting wordt gezien. Het wordt meteen op de stapel geile-foto’s-van-het-internet gegooid. Je zal geen galerie of museum in Amsterdam vinden waar je met (licht-)erotisch werk terecht kunt.

Wel met erotische schilderkunst. 

Ja, maar dat is natuurlijk veel minder direct. Kijk maar naar Facebook, alles mag als het maar getekend of geschilderd is. Maar soms worden er enorme fototentoonstellingen gehouden met duizenden foto’s en zelfs daar vind je dan amper erotische foto’s. En als je ze vindt zijn ze van vrouwen. Ja, Erwin Olaf werd toen hij begon enorm bekend om zijn brutale foto’s. Maar een nieuwe Erwin zie ik niet zo snel van de grond komen. Vanwege de hedendaagse preutsheid kan dat niet meer. Maar dat soort foto’s mogen toch ook gewoon gezien worden?

Je hoeft het geen kunst te noemen, maar het is wel degelijk anders dan een geile foto online. Het is zo jammer dat het niet erkend wordt binnen de fotografie als een prikkelende vorm met stijl. Sinds eind vorig jaar heb ik dan ook een twitteraccount om ook mijn explicietere werk te laten zien. Ook met, zoals bijvoorbeeld Erwin deed, frontaal naakt. Eerst was ik bang dat ik dan misschien niet meer voor bepaalde exposities zou worden gevraagd, maar ik ben 71, wat kan mij het nog schelen? 

Heel goed dat je je daar niet door hebt tegen laten houden. Want je exposeert de komende weken een deel van dat werk toch?

Jazeker! Van 21 juli tot en met 21 augustus in de winkel van MrB aan Prinsengracht 192. René Zuiderveld: Uncensored.

En als we dat werk niet aankunnen, dan moeten we komende week naar Zandvoort? Daar stel jij ieder jaar een tentoonstelling samen voor Zandvoort Pride. 

Ja, ik had al jaren contact met André Donker, shopmanager van MrB. Hij verhuisde naar Zandvoort en kwam in 2017 in het bestuur van Zandvoort Pride. Ze hadden een feestprogramma, een kleine parade en dergelijke maar nog niks echt cultureels. Het was heel kort dag maar hij stelde voor om wat foto’s van mij te exposeren in etalages in de stad.

Meen je dat? Bij de Hema en de Bruna?

Zelfs bij de Albert Heijn!! Maar ik wilde helemaal niet ergens in een etalage als decoratiemateriaal hangen. Dus toen werd er geregeld dat ik in het Zandvoorts Museum mocht exposeren in een zaaltje met twaalf foto’s. En dat werd zo’n succes dat ik een jaar later, samen met André Donker, zes weken lang het museum mocht vullen met mijn werk en dat van andere kunstenaars. Dat mochten we tot corona, ieder jaar opnieuw, samenstellen.

En wat gaat er dit jaar gebeuren?

Dit jaar is er een grote buitententoonstelling op de Boulevard van 2 tot en met 10 augustus met allerlei kunstwerken van homokunstenaars die op Billboards worden laten zien en heb ik van 31 juli tot en met 8 augustus een solo-expositie in een Pop-Up galerie aan Zeestraat 37 genaamd: Secrets. En dat alles natuurlijk in het kader van de Zandvoort Pride.

Zie je wel dat je het kan…

*