De bekende homoseksuele verzetsman en kunstenaar Willem Arondeus is op 7 juni 2021 thuisgekomen op zijn geliefde Urk. Op die maandag opende museum het Oude Raadhuis haar deuren voor een tentoonstelling over Arondeus met als kern een schilderij van de kunstenaar Herman Morssink. Na bijna een eeuw is Willem Arondeus daarmee terug van weggeweest.
Tekst: Maurits Huibrechtse
De van Urk afkomstige Meindert Schraal zet zich al jaren in voor de nagedachtenis van Willem Arondeus. De eerste kennismaking van Schraal met Arondeus was de documentaire van Toni Boumans waarin hij ook voor het eerst hoorde over de Urkse periode van de kunstenaar Willem Arondeus. Schraal was tussen 2003 en 2015 lid van de Staten van Noord-Holland.
In die hoedanigheid kwam Arondeus weer tot hem, deze keer door de wandtapijten die in de statenzaal prijken. Dit zette Schraal aan om een van de initiators van de jaarlijkse Willem Arondeuslezing te worden. Tijdens de overdracht vertelde hij, in aanwezigheid van de familie Arondeus en de Urkse wethouder van Cultuur, hoorbaar geëmotioneerd het verhaal van Arondeus.
Kunstenaars- en liefdeseiland
Een eeuw geleden was Urk nog een echt eiland en zodoende erg populair bij kunstenaars. Arondeus komt via zijn goede vriend de schilder Ernst Leyden op Urk. Leyden vertrekt in 1921 namelijk naar het buitenland en leent zijn atelier op het eiland uit aan Arondeus.
Al snel raakt Arondeus intens verknocht aan het eiland en de eilanders. De stadse kunstenaar gaat helemaal op in de Urker samenleving. Hierover schrijft hij in lyrische brieven, waarin ook de jongens van het eiland voorbijkomen, naar zijn kunstenaarsvrienden in Amsterdam. Na zijn vertrek in 1922 houdt hij met veel eilanders contact. De liefde voor het eiland maakt de tijd daar qua werken weinig productief. Hij schrijft echter wel gedichten over zijn leven op Urk.
Wat betreft de liefde heeft hij wisselende contacten met Urker jongens. Uiteindelijk is hij nog tot 1932 samen met een Urker. Nadat deze verhouding beëindigd is, blijft hij vaak terugdenken aan de tijd op het eiland. In de jaren die volgen op de periode op Urk breekt Arondeus door en gaat hij kunst maken in opdracht van overheden. Hij maakt bijvoorbeeld een wandschildering in het Rotterdamse stadhuis en wandtapijten voor in de vergaderzaal van de Staten van Noord-Holland. In 1938 publiceert hij zijn eerste roman
Arondeus in het verzet
Arondeus komt al snel na de Duitse inval in verzet. In 1941 uit hij in de Brandarisbrieven zijn zorgen over de gelijkschakeling van het Nederlandse culturele leven. Met deze actie gaat hij horen bij de harde kern van het kunstenaarsverzet. Zo werkt hij bij de Persoonsbewijzencentrale van de kunstenaar Gerrit van der Veen. Het belangrijkste wapenfeit van de kunstenaarsgroep is de aanslag op het Amsterdamse bevolkingsregister aan de Plantage Middenlaan op 27 maart 1943.
Het doel van deze actie is om het bevolkingsregister in brand te steken om de Duitsers te dwarsbomen. Arondeus en Van der Veen hebben de leiding. Ze bereiden de overval voor met hulp van onder anderen Frieda Bellinfante en Sjoerd Bakker. Arondeus geeft die avond, gehuld in een politiepak gemaakt door Sjoerd Bakker leiding aan de actie. Twee studenten medicijnen verdoven de bewaking. Om represailles te voorkomen mogen er geen doden vallen.
De voorbereiding van de aanslag wordt de aanslagplegers achteraf fataal. Er zijn zoveel mensen bij betrokken dat het niet lang duurt voordat de groep wordt verraden. Willem Arondeus neemt na zijn gevangenneming in de rechtszaal in het Tropenmuseum de schuld op zich om de anderen voor de kogel te behoeden. Het mag niet baten. Op 1 juli 1943 wordt hij in de duinen bij Overveen gefusilleerd.
Na dit verhaal was er een samenzijn waarna Schraal een deel van de gasten meenam Urk op, langs de plaatsen die verbonden zijn met Arondeus. De dag werd afgesloten op een Urks terras aan de haven.
De tentoonstelling over Willem Arondeus is nog tot 1 oktober 2021 te zien in Museum het Oude Raadhuis op Urk.
Het schilderij van Morsink blijft ook na die tijd in de collectie van het museum. Bij de tentoonstelling wordt ook de documentaire getoond die Toni Boumans in de jaren negentig heeft gemaakt over Willem Arondeus.
*
•••
Adverteren op Gaykrant en daarmee onafhankelijke journalistiek met een regenboograndje mogelijk maken?
Klik hier voor meer informatie!
