Sandro Kortekaas: strijden voor zichtbaarheid van de LHBTI-vluchteling

Sandro Kortekaas zet zich met hart en ziel in voor LHBTI-vluchtelingen en richtte daartoe in 2015 de stichting LGBT Asylum Support op. Gaykrant had een uitgebreid gesprek met deze bevlogen activist, die onder meer pleit voor aparte opvang van mensen die vanwege hun seksuele geaardheid of genderidentiteit naar Nederland gevlucht zijn. 

Tekst: Kitty van Peer

Nog voor ons vroeg in de ochtend geplande gesprek, had Sandro Kortekaas (Leeuwarden, 1963) al meldingen ontvangen. Meldingen over onveilige situaties, meldingen van mensen met hun roep om hulp, mensen in (psychische) nood. Ik spreek met de man die inmiddels is geridderd in de Orde van Oranje-Nassau, erkend met de eerste Winq Diversity Award en dit jaar met de Jillis Bruggeman Penning.

‘Het is politieke onwil, één en al politieke onwil,’ zegt Sandro, ‘Ik ben er nog steeds verbaasd over. Asiel bij de VVD. Binnen deze partij zijn meerdere LHBTI’ers actief. Maar op één of andere manier kunnen ze niet omgaan met het feit dat discriminatie van LHBTI-asielzoekers in de asielzoekerscentra (AZC’s) in Nederland enorm hoog is. Mensen die vanwege hun geaardheid gevlucht zijn, komen in een AZC vaak terecht in de cultuur waar ze juist voor gevlucht zijn.

“Ik kan niet tegen onrecht. Ik volg mijn waarden.”

Het is een noodzaak dat deze mensen, uit veiligheid, op zijn minst in een aparte LHBTI-unit geplaatst worden. Maar er wordt door de staatssecretaris gesteld: “Nee, we gaan niet apart opvangen want dat is geen afspiegeling van de maatschappij.” Maar we hebben het niet over aparte opvang, maar over units in bestaande azc’s. En een azc is géén afspiegeling van de maatschappij. Uit onderzoeksrapporten van LGBT Asylum Support blijkt dat 85% van LHBTI’ers gediscrimineerd wordt in hun azc.’

Je bent voorstander van een apart azc voor LHBTI-asielzoekers.

‘Eind 2015 zijn we begonnen met onze stichting LGBT Asylum Support. We hoorden zoveel signalen van LHBTI-asielzoekenden die klem zaten, niet gehoord werden, geen aandacht kregen. In de noodopvang Alphen aan den Rijn ging, vanwege aanhoudende discriminatie, een groep van tien van hen in hongerstaking. Ik kende een aantal van deze mensen en werd hun woordvoerder richting het COA (Centraal Orgaan opvang Asielzoekers). Deze groep van tien voelde zich als groep sterk en zichtbaar. En dat idee hebben we uitgebouwd.

Vanaf 2017 zijn de LHBTI-units structureel ingevoerd. Bijvoorbeeld in Ter Apel. Deze units werken erg goed om veiligheid te vergroten. Vanuit het groepsverband voelen deze kwetsbaren zicht sterker en beschermd. Durven meer zichzelf te zijn. De units zijn zeker ook erg belangrijk voor veiligheid van transgenders die, doordat ze visueel herkenbaar zijn, in een azc nog vaker slachtoffer zijn van discriminatie. Helaas, de LHBTI-units zijn geen vast beleid van het COA. En dat heeft tot gevolg dat bij te weinig capaciteit de regenboogvlag van de muur gaat en er gezinnen binnenkomen. Geen LHBTI-unit meer, en wederom totale onzekerheid. Alles wat ze hadden aan vrijheid en veiligheid zijn ze dan kwijt. 

“Het is politieke onwil. Één en al politieke onwil.” 

De bovengenoemde groep van tien hebben we in 2016 in een samenwerkingsverband met onder andere The Hang-Out 010 bijna een jaar apart gehuisvest. Privaat gefinancierd door middel van giften. Op de bovenverdieping van een deels leegstaand bejaardentehuis. De wisselwerking met een aantal bewoners was fantastisch. Mensen die een link legden met de Tweede Wereldoorlog, naar het opvangen van onderduikers. Mooi om mee te maken. In verbinding. In feite dé oplossing.’

Naast begeleiding op persoonlijk niveau schuw je ook de politieke lobby niet. Petities, moties, rapporten, brandbrieven, het hele scala komt voorbij. Hoe staat het met de rechten en procedures van deze mensen?

‘Rechten zijn totaal niet gewaarborgd en het beleid faalt op heel veel niveaus. Zowel in de opvang als bij de gehanteerde procedures van het IND. In de azc’s zijn zeker ook medewerkers van het COA die zich heel graag inzetten voor onze groep. Echter de vertrouwenspersonen bij een azc, die speciaal aangesteld zijn voor LHBTI-asielzoekers, kunnen vaak de hulpvraag niet goed beantwoorden. 

Trainingen voor deze functie zijn niet verplicht en het COA weet hier heel slecht mee om te gaan. Zoals recent, hoe een homoseksuele asielzoeker een transfer kreeg vanuit een LHBTI-unit naar een reguliere azc en geplaatst werd tussen heteroseksuele moslims. Met de opmerking: “In je nieuwe azc kun je tot rust komen en als alleenstaande kun je toch gemakkelijk je homoseksualiteit verbergen.” Er heerst vooral ook veel onverschilligheid. Ik signaleer dat, en kaart het op een ander niveau aan.

Destijds met het rapport ‘Krassen op je ziel’ ging ik in gesprek met staatssecretaris Mark Harbers die zelf openlijk homoseksueel is. Hij herkende zichzelf ook niet in de werkinstructie zoals gehanteerd werd door het IND. Maar deze instructie wordt wél als toetsingsmethodiek gebruikt, waardoor veel LHBTI-asielzoekers onjuist worden afgewezen. Mensen moeten soms voor het eerst hun diepgaande gevoelens uiten tegen een totaal vreemde. Mensen met een langdurige homoseksuele relatie worden niet geloofd. Nee. #NietGayGenoeg.  

“Er zijn gelukkig veel mensen die vanuit hun hart iets willen doen.”

En dan nu staatsecretaris Ankie Broekers-Knol met een bijna automatisch antwoord op onveilig situaties: “Ik kan me er niet in vinden, in deze geschetste situatie.” Ook niet als er bijvoorbeeld een politierapport aan ten grondslag ligt, dat dader en slachtoffer niet van elkaar gescheiden werden. Het is ongekend. Ik verwacht veel van het nieuwe Tweede Kamerlid Sidney Smeets. Dat hij voor ons gaat strijden.’

 Is er iets dat wij – “gewone” mensen – kunnen doen? 

‘Zeker. Bijvoorbeeld het COC Cocktail Maatjesproject: dat is een goed sociaal maatschappelijk project. Je wordt in feite een maatje van iemand. Maar dit is vrijblijvend en met de richtlijn je niet te bemoeien met de asielprocedure. LGBT Asylum support heeft deze richtlijn niet. We helpen mensen op alle vlakken waar ze de hulp nodig hebben. We verzamelen de problemen en proberen hiervoor een oplossing te vinden, ook middels politieke lobby.’

Menselijke maat en Artikel 1 van onze Grondwet: uiteindelijk gaat het over mensen die asiel zoeken in ons land.

‘Ja. Voorlichting is noodzaak. Zoals een gepland bord waaraan we nu werken en dat geplaatst gaat worden in elk azc en waarop in meerdere talen artikel 1 van de Grondwet staat. Gesponsord door Erwin Olaf en het Nederlands Dans Theater. Dit is belangrijk, zeker nu seksuele diversiteit hierin ook specifiek wordt opgenomen. Dit is überhaupt de reden waarom de meeste LHBTI-mensen in Nederland asiel hebben aangevraagd. Maar het gaat gewoon heel vaak mis. En dan worden de slachtoffers niet altijd direct gescheiden van de daders.’

Happy

‘Vorig jaar augustus werd Happy, een lesbische vrouw uit Nigeria, overgoten met kokend water. Ze was vanuit het AZC waar ze zelf verblijft, op bezoek bij haar vriendin en kindje in het AZC in Gilze. Na een brandbrief aan de staatssecretaris heeft de IND uiteindelijk positief besloten over haar asielaanvraag als lesbische asielzoekster. Happy was slachtoffer van afschuwelijk homofoob geweld in haar azc.

De IND geloofde haar seksuele geaardheid als lesbische vrouw echter niet, en wees alsnog haar asielaanvraag af. LGBT Asylum Support stond haar continu bij en stuurde een brandbrief naar de staatssecretaris en de Tweede Kamer, waarna Happy en haar vriendin opnieuw door de IND gehoord werden met als gevolg een positief besluit voor Happy. Nu nog een verblijfsstatus voor haar vriendin.’

En op vrijdag 26 februari jongstleden overleed de Chinese Marlon/Angel op 23-jarige leeftijd in Echt, Nederland. 

‘Zij kon het leven als trans vrouw en als vluchteling uit China – gefolterd om wie ze was en op zoek naar een veilige plek – niet meer aan. We zijn nog steeds intens verdrieting. Marlon was slachtoffer van haar eigen Chinese cultuur, maar werd hier als asielzoekster in Nederland nogmaals slachtoffer van een falend LHBTI-beleid tijdens haar asielprocedure met uiteindelijk zelfdoding tot gevolg.

Ik leerde haar in 2018 kennen. Er waren toen al signalen dat zij als transgender in haar azc belaagd werd. Er werden briefjes onder haar deur geschoven met daarop: “Ben jij man of ben jij vrouw?” Zij voelde zich angstig. Uiteindelijk is dat een verkrachting geworden door twee gemaskerde mannen. Ze schaamde zich zo en vertrouwde niemand. Vanwege de trauma’s uit haar verleden, maar ook omdat het COA haar geen kans gaf om gescheiden van de daders aangifte te doen. Ze bleven dus in hetzelfde azc.

 

En dit hebben we het COA zo vaak meegegeven: meteen splitsen zodat een slachtoffer veilig aangifte kan doen. De meeste slachtoffers vertrouwen het COA – dat eigenlijk de veiligheid moet waarborgen – dan ook niet: de menselijke maat is totaal zoek. Voor Marlon/Angel werd het uiteindelijk een onjuiste transfer naar een ander azc en een afwijzende houding van het COA ten opzichte van externe hulp. Sinds die periode is het met haar bergafwaarts gegaan. Haar identiteit is niet gebroken, wel haar ziel. Tijdens de #ProtectUs toespraak werd zij herdacht. Angels never die.’

Je start een nieuw project: ‘Share Some Pride’.

‘Er zijn gelukkig veel mensen die vanuit hun hart iets willen doen. Maar om mensen in hun asielprocedure bij te staan, daar komt veel specifieke kennis bij kijken. We starten daarom binnenkort een nieuw project, waarmee we verbindend willen zijn: ‘Share Some Pride’.

Één van de dingen die we willen doen, is wanneer iemand een verblijfsstatus heeft gekregen, we de regenboogvlag geven. Een vlag – symbool van je identiteit – welke bij sommige azc’s verboden is op te hangen in je kamer. Via ‘Share Some Pride’ kun je dan bijvoorbeeld een regenboogvlag doneren en in contact komen met deze nieuwkomer.’

Het werk voor LGBT Asylum Support doe je allemaal vrijwillig en dat kost je ongeveer zeventig uur per week. Nu toch het antwoord op de vraag: waar krijg jijzelf energie van? 

‘Vorig jaar zouden we meevaren met de Amsterdam Pride. Eindelijk. Samen met UNHCR Nederland kregen we een boot voor elkaar. De Pride ging natuurlijk niet door, maar we wilden wel onze doelgroep bereiken. Dus bedachten we de AZC Pride Tour. Kijk, en dáár haal ik de energie uit. Tijdens de Pride-week zijn we met een kleine tour elke dag naar een ander azc gegaan. Met als gast een statushouder, iemand die al door alle procedures heen is. Om mensen een horizon te geven.

“Mensen komen in een azc vaak terecht in de cultuur waar ze juist voor gevlucht zijn.”

Op anderhalve meter van elkaar regenboogkleedjes met roze kussens, buiten voor de azc’s. Het mooiste moment voor mij – en daar haal ik dus mijn energie uit – voor op het grasveld bij het aanmeldcentrum Ter Apel. Voor mij een heel beladen plek: je voelt de discriminatie en spanning in de lucht. Het was een prachtige zondagmorgen, onder de bomen en in de zon. Op onze kleedjes, kussentjes, omringd door regenboogvlaggen. Dit moment was zo goed. Het signaal afgeven dat we zichtbaar zijn. Dít is een weerspiegeling van onze samenleving: dat je trots mag zijn op wie je bent.’

Vanuit je passie en je eigen identiteit strijd je voor de ander.

‘Ik ben in 2015 in een trein gestapt die voorlopig nog steeds doordendert. Ik kan niet tegen onrecht. Ik volg mijn waarden. Mijn telefoonnummer rouleert nu op te transitzone op Schiphol, de plek waar de mensen verblijven die op Schiphol asiel hebben aangevraagd. Mensen buiten ons gezichtsveld en die – vaak op basis van de eerdergenoemde veel te onduidelijke toetsingsmethodiek – linea recta op het vliegtuig teruggezet dreigen te worden naar het land van herkomst. Een vluchteling minder in de statistieken, maar een aanklacht tegen medemenselijkheid erbij.’

*