Het internationale LHBTI archief IHLIA en de Gaykrant werken samen aan deze rubriek waarin we de collectie van IHLIA gaan ontdekken. Dit keer kijken we naar Hongaars materiaal uit de IHLIA-collectie en wat dat vertelt over de LHBT+emancipatie in dat land.
Door: Maurits Huijbrechtse
Afbeeldingen: collectie IHLIA LGBTI Heritage
In 2020 heeft de Hongaarse regering van Viktor Orbán twee wetten ingevoerd die de rechten van lhbti’ers inperken. De eerste wet maakt het transgender-personen onmogelijk hun geslacht te veranderen voor de wet. De andere wet maakt het adopteren van kinderen door lhbti-stellen onmogelijk. Deze dieptepunten in de lhbti-geschiedenis van Hongarije maakt de geschiedenis van de strijd voor lhbti-rechten in Hongarije relevant. Hoe ontrafel je deze geschiedenis in een context van marginalisatie en onveiligheid?
Voor we wat voorbeelden langsgaan van Hongaars materiaal uit de collectie van IHLIA eerst een kleine geschiedenisles. Sommige lezers zullen bij Hongarije en geschiedenis misschien denken aan de Hongaarse Opstand van 1956. Over ons onderwerp is echter nog veel onbekend. Het ontstaan van de lhbti-rechtenbeweging in Hongarije is voor de Westerse lezer in vele opzichten nog in nevelen gehuld. Dit komt vooral door het dictatoriale verleden van het land.
Tussen 1945 en 1990 stond het land onder sterke invloed van Sovjet-Unie en was het niet bepaald een vrijhaven wat betreft lhbti-rechten. Zelfs in de zogenaamd compleet op solidariteit gebouwde socialistische samenleving bleef heteronormativiteit het uitgangspunt. Zo was het voor homo’s en lesbiennes erg moeilijk om aan woonruimte te komen zonder te voldoen aan het heteronormatieve ideaal van het huwelijk tussen man en vrouw.
Hoewel de uit de negentiende eeuw stammende strafbaarstelling van homoseksuele handelingen in de jaren zestig werd aangepast bleef er gevaar. Veel homo’s, vooral in stedelijke gebieden, werden door de politie onder druk gezet om informant te worden voor de veiligheidsdiensten. Niet alleen juridisch werd er negatief tegen lhbti’ers aangekeken. Volgens veel Hongaren waren gevoelens voor hetzelfde geslacht een ziekte. Gelukkig zitten historici niet stil. Zo is recent het boek Queer Budapest 1873-1961 verschenen.
Toen er in 1990 een einde kwam aan het communistische regime was dat ook het begin van een openlijkere lhbti-scene. In de IHLIA collectie is dit bijvoorbeeld te zien in de artikelen van Gay Scotland uit het begin van de jaren negentig waarin het nachtleven van Budapest wordt aangeprezen. In het kunsttijdschrift Square Peg staat ook een artikel over het uitgaansleven in Budapest. Het Nederlandse blad Sek berichtte ook over de situatie. Aan aandacht voor Hongarije dus geen gebrek na de val van het IJzeren Gordijn.
Niet alleen toeristen maakten gebruik van de nieuwe openheid in Hongarije. De Hongaren begonnen met het opzetten van belangenorganisaties die op moesten komen voor de rechten van lhbti’ers. Homeros Lambda was hiervan de belangrijkste. De Hongaarse regering was na de Wende niet opeens pro-lhbti en activisme was en is om die reden van levensbelang in Hongarije. Homeros Lambda zette ook de eerste Prides op in Budapest. Het Franse tijdschrift Gai Pied Hebdo besteedde aandacht aan de strijd tegen regeringsonverschilligheid als het gaat om Hiv/Aids van de organisaties in Hongarije.
Nu we een aantal voorbeelden hebben gezien van wat er over Hongarije is geschreven door buitenstaanders is het tijd om henzelf aan het woord te laten. Hoe dan? De Hongaarse archieven Blinken OSA en IHLIA’s evenknie de Háttér Archive vertellen in een online tentoonstelling door archiefstukken en kunst te laten spreken over de geschiedenis van de lhbti-rechtenbeweging in Centraal en Zuidoost Europa. Een deel van de archiefstukken die worden getoond zijn afkomstig uit de Open Up! Collectie van IHLIA.
Open Up! is een geintegreerde catalogus in IHLIA’s online catalogus met documenten die een indruk geven van de geschiedenis van de lhbti-emancipatie en ontwikkeling in Centraal, Oost- en Zuidoost-Europa. Het bestaat uit een groot aantal gedigitaliseerde tijdschriften en organisatiearchieven; magazines, kranten of vakbladen en teksten van lezingen, folders, beleidsbrieven, nieuwsbrieven, notulen en persberichten uit IHLIA’s eigen archief of direct uit de archieven van internationale, Europese en lokale organisaties.
Naast het Hongaarse materiaal zijn er op dit moment collectiestukken uit de volgende landen: Albanië, Armenië, Azerbeidzjan, Bosnië Herzegovina, Cyprus, Estland, Georgië, Kosovo, Kroatië, Letland, Litouwen, Malta, Moldavië, Montenegro, Polen, Roemenië, Rusland, Servië, Slowakije, Slovenië ,Turkije, Tsjechië, Oekraïne, Noord-Macedonië en Wit-Rusland opgenomen. In deze collectie zitten bijvoorbeeld Hongaarse krantenartikelen over de oprichting van Homeros Lambda.
Nieuwsgierig geworden naar de Open Up! Collectie? Maak dan een account aan op de website van IHLIA. Niet alle archiefstukken van de Open Up! Collectie zijn vrij in te zien. Mocht je toch in het afgeschermde deel onderzoek willen doen, dan kan dat na het invullen van een formulier op de site. Na goedkeuring kan ook het afgeschermde deel worden ingezien.
Deze korte verkenning laat wel zien dat de Hongaarse lhbti-activisten onze steun verdienen voor het werk wat zij doen. Al vanaf het eerste begin getergd door (juridische) intimidatie en onverschilligheid. Voor hen gaat de strijd dag na dag voort.
IHLIA heeft een zeer waardevolle, rijke en unieke LHBT+collectie, kijk daarvoor op de website: www.ihlia.nl
•••
Adverteren op Gaykrant en daarmee onafhankelijke journalistiek met een regenboograndje mogelijk maken?
Klik hier voor meer informatie!
