Vandaag, 1 april 2021, is het twintig jaar geleden dat Nederland als eerste land ter wereld het burgerlijk huwelijk openstelde voor paren van gelijk geslacht. Gaykrant staat stil bij dit memorabele moment in de LHBT+geschiedenis met verhalen over het huwelijk en met interviews met mensen die aan de wieg van de openstelling hebben gestaan. Vandaag: Peter Wittebrood en Mirjam Sneeuwloper.
Vandaag precies twintig jaar geleden gaf Peter Wittebrood in Amsterdam – pal na middernacht – als eerste homoseksueel ter wereld het wettelijk erkende jawoord aan zijn echtgenoot Frank. Op dat tijdstip worden vier paren – drie mannenparen en een vrouwenpaar – door burgemeester Job Cohen in de echt verbonden.
De openstelling van het burgerlijk huwelijk voor paren van hetzelfde geslacht was een feit. ‘Onze ringen waren van plastic en kostten vijf gulden,’ vertelt Peter. ‘Ik heb ze in een winkeltje in de Kinkerstraat gekocht.’
‘Het was een erekwestie en een beetje Amsterdamse bluf,’ vertelt Mirjam Sneeuwloper van het Amsterdam Museum, het museum dat de ringen van Peter en Frank in 2011 in de collectie heeft opgenomen. ‘Meerdere landen waren de openstelling aan het regelen en meerdere steden zouden binnen afzienbare tijd gegadigden kunnen zijn voor de primeur. Er was Amsterdam – en Nederland – alles aan gelegen de eerste te kunnen zijn.
‘Een kerkelijk huwelijk tussen paren van het gelijk geslacht behoorde al langer tot de mogelijkheid. In 1986 liep de remonstrantse broederschap daarmee wereldwijd voorop. Door de wereldgeschiedenis heen kennen we genoeg voorbeelden dat verbindingen tussen paren van hetzelfde geslacht al mogelijk was. In veel native American tribes was het bijvoorbeeld mogelijk voor ‘twospirit-persons’ een relatie aan te gaan met iemand van hetzelfde biologische geslacht. Onze openstelling van het burgerlijk huwelijk voor paren van gelijk geslacht was wel de eerste wettelijk geregelde openstelling ter wereld op nationaal niveau.’
Rick van der Made, hoofdredacteur van Gaykrant, in gesprek met Peter Wittebrood en Mirjam Sneeuwloper:
‘Ik was en ik ben helemaal niet voor het huwelijk,’ vertelt Peter. ‘Voor mij betekende het huwelijk juist uitsluiting, onderdrukking – met name voor de vrouw – en een hoop ellende als mensen weer uit elkaar wilden gaan. Iedereen kijkt op een andere manier tegen het instituut huwelijk aan, en voor mij was het geen instituut dat ik omarmde. Zeker ook omdat datzelfde instituut paren van gelijk geslacht uitsloot.’
Rick: ‘De vroege LHBT+beweging uit de jaren zestig en zeventig was ook voor afschaffing van het huwelijk als instituut.’
Mirjam beaamt dit. ‘De openstelling van het huwelijk zelf was ook niet onomstreden binnen sommige emancipatorische LHBT+bewegingen. Ja, het werd gezien als een grote stap voorwaarts voor de erkenning van LHBT+ers, maar het huwelijk als instituut werd ook gezien als hetero-normatief en daarmee als niet bevrijdend voor de LHBT+beweging.’
Peter: ‘Wij wilden inderdaad van het huwelijk af.’
Rick: ‘Maar je bent toch getrouwd.’
Peter: ‘Het was een kwestie van eerlijkheid voor ons. We betaalden ook belasting, dus vonden wij dat wij ook recht hadden op dezelfde waarden en normen. Al waren Frank en ik van mening dat het bijna treurig was indien mensen hun trouwdag bestempelden als de mooiste dag van hun leven – het zei naar onze activistische mening iets over de leegheid van het individuele bestaan – wilden wij toch een politiek statement maken. Veel meer dan een liefdesstatement. Wij zagen in dat onze huwelijksvoltrekking belangrijk was voor Nederland als LHBT+gidsland en voor Amsterdam als ‘gay capital’ van de wereld. Daar wilden wij ons steentje aan bijdragen. Maar wel op onze manier. De manier van ‘plastique fantastique’. We zijn tot aan de dood van Frank in 2011 bij elkaar gebleven. Naast de plastic ringen hadden we trouwringen op onze ringvingers laten tatoeëren. Als we dan trouwden, dan ook met alles erop en eraan.’
Rick: ‘Dat klinkt als een contradictie: tegen het huwelijk zijn en toch trouwen en flink uitpakken.’
Peter: ‘Het hele leven is één grote contradictie. Er is geen rechtlijnigheid. De LHBT+beweging is daar het grote voorbeeld van. We moeten de contradictie juist omarmen. En vieren. Met alles erop en eraan. Met goedkope, opzichtige, plastic ringen.’
‘Het Amsterdam Museum heeft de trouwringen van Peter en Frank op 14 februari 2011 verworven,’ vertelt Mirjam. ‘Het was voor de tentoonstelling ‘Amsterdam DNA’ waarbij het museum het DNA van de stad Amsterdam wilde blootleggen. De openstelling van het burgerlijk huwelijk voor paren van gelijk geslacht is een vast onderdeel van het verhaal van de stad en daarmee ook voor het museum.’
‘Ik maak regelmatig mee dat bezoekers geëmotioneerd raken van de ringen en van het verhaal van de openstelling. Dat de ringen bijna als een reliek worden ervaren. Mensen uit landen waar LHBT+er zijn minder gemakkelijk en minder vanzelfsprekend is dan in Nederland. Mensen uit Nederland zelf die op dat moment kind of jongere waren en die ontdekten dat hun seksuele voorkeur niet gelijk was aan die van de dominante meerderheid en hier het tastbare resultaat zien van zoveel jaren strijd voor erkenning. Maar ook mensen – nationaal en internationaal – die vinden dat er sinds de grote sprong voorwaarts van het huwelijk eigenlijk nog maar weinig is gebeurd als het om de LHBT+ emancipatie gaat.’
Rick: ‘Een museum volgt de ontwikkelingen, maar kan ook gids zijn.’
Mirjam: ‘Jazeker. Toen wij tijdens het evenement COC’s Shakespeare Club, het evenement van Marc van Loon ‘Stories about love and marriage’ voor 2020 aan het voorbereiden waren, kwamen wij erachter dat de titel de lading niet dekte. Uiteindelijk werd de titel: ‘Stories about love, marriage and other unions.’
Rick: ‘Ook de schurende verhalen over LHBT+ en Amsterdam.’
Mirjam: ‘Zeker. Tijdens Pride en daarbuiten hebben we LHBT+rolmodellen rondleidingen laten geven door het museum. Daar kwamen ook de verhalen van vervolging en executie van LHBT+ers in Amsterdam door de eeuwen heen ter sprake. We hebben het vaak over de toenemende polarisatie in de maatschappij. Wij kunnen en moeten als museum laten zien dat verschillende verhalen naast elkaar mogen en kunnen bestaan. Dat verhalen elkaar aanvullen. Om het ‘de-normaliseren’ van het gangbare verhaal. En ja, verhalen vertellen mag schuren. Verhalen van uitsluiting en vervolging van LHBT+ers in Amsterdam mogen naast de verhalen over de ringen van Peter en Frank liggen.’
Rick: ‘Van verleden naar toekomst: hoe ziet het instituut huwelijk er over twintig jaar uit?’
Peter: ‘Ik ben geboren en opgegroeid op het platteland van Noord-Duitsland. Ik werd als jongere om mijn homoseksualiteit bijna dagelijks gepest, uitgescholden en in elkaar geslagen. Ik had toen nooit kunnen bevroeden dat ik ooit als eerste man ter wereld het jawoord tegen mijn man zou uitspreken. Van alle acht aanwezigen die die nacht trouwden, stond ik toevalligerwijs helemaal rechts en Cohen begon bij mij. Dat gebeurde spontaan. Hij had ook links kunnen beginnen. Ik had uiteraard ook ergens in het midden van de groep kunnen staan. Het idee dat de gepeste Duitse jongen daar in Amsterdam samen met zijn aanstaande man geschiedenis schrijft, blijft onvoorstelbaar. Wat ik daarmee wil zeggen: maatschappijen, samenlevingen, landen, culturen en dus ook huwelijken zijn dynamisch en aan verandering onderhevig. Wat mij betreft is alles mogelijk.’
Rick: ‘Er is de laatste jaren meer aandacht voor polyamorie: de levenswijze waarin men openstaat voor het gelijktijdig hebben van meer dan één liefdesrelatie. Is het bijvoorbeeld voorstelbaar dat het burgerlijk huwelijk in de toekomst wordt opengesteld voor liefdesrelaties van meer dan twee personen?’
Peter: ‘Absoluut. Maar ik zou het huwelijk toch liever afgeschaft willen zien.’
Mirjam, lachend: ‘En mocht polyamorie mogelijk worden, dan gaan wij daar als Amsterdam Museum vast iets mee doen.’
Peter: ‘Instituties lopen hopeloos achter bij technische en creatieve ontwikkelingen van mensen. Ik word heel blij als ik Netflix kijk, bijvoorbeeld. Hoe in series daar tegenwoordig bijna achteloos met het thema LHBT+ wordt omgegaan. Niet langer als allesoverheersend thema, maar als iets dat er gewoon bijhoort, er gewoon mag zijn. Twee mannen die elkaar kort in beeld even een zoen geven. De lesbische buurvrouwen die de buurman helpen boodschappen sjouwen. De transgender man die naast zoveel anderen een ‘alledaags’ verhaal neerzet. Dat vind ik mooi.’
Rick: ‘Toen ik zo’n vijfentwintig jaar geleden nog docent Frans was op een middelbare school, kwamen er nog wel eens methodes en leesboekjes voorbij waarmee leerlingen niet alleen Franse woordjes leerden, maar ook een zogenaamd verborgen curriculum meekregen: de vader die thuiskomt van zijn werk, de moeder die in de keuken staat en haar echtgenoot zijn krantje en pantoffeltjes brengt, het ondeugende zoontje dat voetbalt en het lieve dochtertje dat met poppen speelt.’
Peter: ‘Ja. Met de openstelling van het burgerlijk huwelijk voor paren van gelijk geslacht hebben wij het curriculum veranderd. ’
Mirjam: ‘Zo valt het mij altijd op als mensen met een sterk hetero-normatief perspectief het over het ‘homohuwelijk’ hebben. De openstelling van het burgerlijk huwelijk is meer dan het homohuwelijk.’
Rick: ‘Tijd om de term te herschrijven?’
Peter: ‘Wij leven bij de gratie van dynamiek. Er bestaat geen rechtlijnigheid. De LHBT+emancipatie is bij uitstek het verhaal van verandering. Mijn jawoord van weleer was een nee tegen elke gedachte van rechtlijnigheid.’
*
Peter Wittebrood (Lesumstotel, Duitsland, 1964) werkt als klantmanager WPI voor de gemeente Amsterdam. Op 1 april 2001 trouwde hij met Frank Wittebrood. Peter is weduwnaar en woont in Amsterdam.
Mirjam Sneeuwloper (Amsterdam, 1973, zij/haar) is werkzaam binnen het team Educatie en Participatie in het Amsterdam Museum. Ze houdt zich onder meer bezig met het meer zichtbaar maken van gender– en seksuele diversiteit in het stadsmuseum.
*
De New Collection Narratives van 1 april 2021 staat in het teken van het 20-jarig jubileum van de openstelling van het burgerlijk huwelijk voor paren van hetzelfde geslacht in Nederland. De eerste huwelijksvoltrekkingen ter wereld vond plaats in Amsterdam. De toenmalige burgemeester Job Cohen trouwde vier paren net voorbij middernacht, toen de wet die de openstelling mogelijk maakte inging. Pers van over de gehele wereld was aanwezig: vanaf nu was er huwelijksgelijkheid.
Het Amsterdam Museum presenteert sinds 2011 de ringen die werden gedragen door Peter en Frank Wittebrood. Veel bezoekers die zich verbonden voelen met LHBT+ gemeenschappen ervaren de ringen soms als een relikwie of als hoop voor de toekomst. Het museum merkt dat de objecten worden ervaren als erkenning.
In het grotere bewustzijn is er ook veel veranderd. Het gebruik van de term ´homohuwelijk´ is problematisch: het feit dat kunnen trouwen een privilege is dat niet voor iedereen in de queer-gemeenschappen weggelegd is ondanks de openstelling, heeft zeker een plaats in het maatschappelijk debat gekregen. Het is sowieso de vraag of het huwelijk als instituut passend is bij een queer -perspectief, bij een anders willen vormgeven van liefde en leven. Hoe zit het met andere vormen van verbindingen?
Tijdens deze New Collection Narratives bespreekt het Amsterdam Museum hoe deze vraagstellingen op de juiste wijze vormgegeven kunnen worden. Welke andere verhalen moeten ook worden verteld? Hoe kunnen we de verschillende lagen duidelijk maken? De New Collection Narratives starten bij een object dat al onderdeel is van de collectie van het Amsterdam Museum, in dit geval de eerdergenoemde ringen. Het gesprek is met Peter Wittebrood, Marc van Loon, Aynouk Tan en Mirjam Sneeuwloper en wordt geleid door Vanessa Vroon-Najem
New Collection Narratives is een gratis online programma en gaat op donderdag 1 april 2021 om 20.30 uur live op www.amsterdammuseum.nl/tv Terugkijken kan ook via facebook en youtube.
*
De namen van de vier paren die op 1 april 2001 in het huwelijk traden:
Hélène Faasen en Anne-Marie Thus
Ton Jansen en Louis Rogmans
Dolf Pasker en Gert Kasteel
Peter Lemke en Frank Wittebrood
*
•••
Adverteren op Gaykrant en daarmee onafhankelijke journalistiek met een regenboograndje mogelijk maken?
Klik hier voor meer informatie!
