Op 1 april 2021 is het twintig jaar geleden dat Nederland als eerste land ter wereld het burgerlijk huwelijk openstelde voor paren van gelijk geslacht. Gaykrant staat stil bij dit memorabele moment in de LHBT+geschiedenis met verhalen over het huwelijk en met interviews met mensen die aan de wieg van de openstelling hebben gestaan. Vandaag: Job Cohen die als burgemeester van Amsterdam de eerste huwelijken sloot: “Ik had nog nooit van mijn leven zoveel pers en ook internationale pers gezien.”
Tekst: Marene Elgershuizen
Twintig jaar geleden traden vier paren in Amsterdam in het huwelijk. De ambtenaar van de burgerlijke stand was toenmalig burgemeester Job Cohen. Kort daarvoor was hij staatssecretaris van Justitie, onder wie de wet op de openstelling van het huwelijk werd aangenomen. De strijd die de drie musketiers, Anne Lize van der Stoel, Mieke van der Burg en Boris Dittrich hebben moeten voeren, heeft hij niet meegemaakt. Voor Job was het een vrij ontspannen gebeuren. “Het was als een glijbaan. Ik stond bovenaan de trap en gleed naar beneden.”
De openstelling van het huwelijk was in Paars II in het coalitieakkoord opgenomen. Jouw rol was die van staatssecretaris van Justitie, na Elizabeth Schmitz, wat kreeg je van haar mee?
Van Elizabeth heb ik niet zoveel meegekregen, maar het stond keurig netjes in het akkoord.
Het is erg goed uitonderhandeld door de drie Kamerleden Anne Lize, Mieke en Boris. Dat zijn de koning en koninginnen van het huwelijk voor mensen van gelijk geslacht. Die hebben het echt voor elkaar gekregen. Want in Paars I lukte het gewoon niet, zo heb ik begrepen. Toen zij het in het akkoord kregen, stond het er zo dat mijn ambtenaren en ik ermee aan de slag konden. Ook de behandeling in de Tweede Kamer ging eigenlijk allemaal vanzelf. Vlak voor de behandeling in de Kamer was er een enquête geweest, waaruit bleek dat een groot deel van de bevolking er hartstikke voor was. Dus er zat gewoon helemaal geen spanning op. Het enige waar nog vragen over waren, was het hoofdstuk kinderen. Maar dat weet ik niet eens meer. Femke Halsema had zich daar flink ingegraven om er veel vragen over te stellen.
En verder, Nancy Dankers, Gerda Verburg en Joop Wijn van het CDA hebben gewoon meegestemd. Dat vond ik heel mooi van ze.
De PvdA en VVD waren nogal verdeeld. Het idee was dat het huwelijk überhaupt ouderwets was, ook bij jou.
Dat was een stadium eerder. Ik zat een keer in de trein met Boris en Kees Waalwijk. Die kende ik heel goed omdat we samen in Maastricht gewerkt hadden en ik promotor was bij zijn proefschrift. Ik was op dat moment niet echt politiek actief. Ik zat vrolijk in Maastricht. Toen vertelden ze dat ze daarmee bezig waren. Ik zei: “Zou je dat nou wel doen? Hoezo? Al die hetero’s zijn net bezig dat huwelijk af te schaffen. Bezig met partnerschappen.” Ik zag hoe teleurgesteld zij keken. Het is toeval dat dat toen gebeurde en dat ik daarna als staatssecretaris met het huwelijk aan de gang ging. Toen had ik allang het idee, nee het is een hartstikke goed idee.
Je trouwde met je eerste vrouw ook helemaal in eigen stijl, namelijk in spijkerbroek of corduroy.
Ho ho, geen sprake van! Ik had een schitterend varkensleren pak aan!
En wat was jullie opvatting in die tijd over het huwelijk?
Dat was gewoon een belofte voor het leven. Dat was het. In die tijd – we hebben het over 1972– speelde die hele discussie over partnerschappen niet, geloof ik. We hebben er eigenlijk helemaal niet over nagedacht. We zijn gewoon getrouwd.
Waren er ook geen stellen van hetzelfde geslacht in jullie omgeving?
Nee, niet dat ik me kan herinneren.
Op een gegeven moment heb je samen met je ambtenaren die wet opgesteld, maar het stond al helemaal in het regeerakkoord.
Ik moet zeggen dat de ambtelijke club dat voortreffelijk heeft gedaan. Zij hebben ook zelf bedacht dat het goed zou zijn om een Europese bijeenkomst te organiseren. Om in ieder geval aan alle Europese partners te vertellen dat we hiermee bezig waren. Zodat, als die wet er zou zijn, en er mensen uit Nederland naar andere landen gingen, ze niet vreemd moesten opkijken als die stellen zeiden dat ze getrouwd waren. Ik sprak de deelnemers aan het begin van de conferentie toe. Toen dacht ik wel bij mezelf: ik ben ontzettend benieuwd hoe dat verder gaat. Ik moet nog zien dat heel veel landen dat gaan overnemen. En dat heeft later een enorme vlucht genomen, waar ik erg blij mee ben.
Wat ik begreep van Mieke, is dat jouw ambtenaren er aanvankelijk helemaal niet zo blij mee waren.
Daar heb ik niets van gemerkt. Maar misschien was dat ook in de periode daarvoor.
Mieke had een onafhankelijke adviescommissie opgezet, omdat de ambtenaren onder Lubbers III steeds nee gaven, ook daarna onder Schmitz. Die wilden niet meewerken. Onder jou waren ze ineens netjes aan het werk?
Die hele aanloop is natuurlijk reuze spannend geweest. Bij mij was het gewoon een glijbaan, ik stond bovenaan de trap en gleed naar beneden. Maar Mieke, Anne Lize en Boris hebben die trap moeten beklimmen. En daar heb ik grote bewondering voor, dat ze dat op die manier gedaan hebben en voor elkaar hebben gekregen. Dat is echt knap.
Daarna ging het allemaal vanzelf. Het was klaar. Gewoon het feit dat zij erin geslaagd zijn om het in het regeerakkoord te krijgen, dat is de doorbraak geweest. Ik mocht vervolgens met de eer gaan strijken, daar komt het in feite op neer. Ik roep dat ook. En dat vind ik ook. Er is maar een persoon in de hele wereld die kan zeggen dat hij het eerste huwelijk heeft voltrokken en dat ben ik. Maar de hoofdrolspelers zijn Mieke, Boris en Anne Lize.
Op een gegeven moment was het door het regeerakkoord politiek ingekaderd. Dan zijn de ambtenaren ook wel zo, dat ze aan het werk gaan. Ik heb er geen enkele herinnering aan dat ze moeilijk hebben gedaan of tegengewerkt. De voorbereiding voor dit onderwerp was helemaal niet het meest ingewikkelde waar ik mee bezig was. Dat was de nieuwe vreemdelingenwet, daar zat echt druk en spanning op.
Wim Kok was ook niet voor de openstelling van het huwelijk.
Ja dat heb ik begrepen. Maar, weet je, het stond in het regeerakkoord. Ik heb niet eens een herinnering aan de behandeling in het kabinet. Dat ging allemaal heel erg soepel. Het was een prima wetsvoorstel en daar had verder niemand wat op aan te merken. Denk ik. Want ik heb er verder geen enkele herinnering aan.
En de fractie?
Daarvan heb ik wel eens gehoord, dat daar mensen waren die principieel tegen waren. En die ook tegengestemd hebben. Maar nee joh, ik heb daar nooit last van gehad. Het was ontspannen.
En vervolgens werd je burgemeester…
Dit is het laatste wat ik in de Eerste Kamer heb gedaan, voordat ik burgemeester werd. Ik was al benoemd tot burgemeester en vlak voor het einde van het jaar werd het wetsontwerp in de Eerste Kamer behandeld. En daar was uiteraard Henk Krol bij, als baas van de Gaykrant. Daar heb ik met hem afgesproken dat het toch wel erg mooi zou zijn, als we op de dag dat die wet in werking zou treden, meteen het eerste huwelijk zouden kunnen sluiten. En dat hebben we toen gewoon afgesproken. En hij is aan de slag gegaan met het organiseren van een viertal paren.
Wat ook van belang is bij de voorbereiding van zo’n huwelijk, zijn de gesprekken met de stellen die willen trouwen. Ik zie mij nog zitten in mijn vergaderkamer, de vergaderkamer van de burgemeester op het stadhuis. Met hen. En ik herinner me de emotionele betogen, met name van de beide dames. Een van hen is notaris. Zij zei nog eens waarom ze het zo belangrijk vond, dat het vooral een kwestie was van gelijkberechtiging.
‘Waarom mag ik omdat ik nou per ongeluk verliefd werd op iemand van hetzelfde geslacht, omdat ik houd van iemand van hetzelfde geslacht, waarom mag ik daar nu niet mee trouwen? En dat dát kan, nou dat is een enorme stap.’ En dat dat op die manier nog eens een keer gezegd werd, dat heeft toen toch wel grote indruk op me gemaakt. Dat vond ik echt geweldig. En dat heb ik toen ook gezegd: ’Ik vind het geweldig dat ik dit mag doen.’
Tijdens de voltrekking van de huwelijken was ik ook nog tien seconden voor twaalf klaar met mijn speech, te vroeg dus. We moeten echt aftellen. Dat was wel erg leuk. Eventjes een erg mooi punt.
De wereldpers was aanwezig, wat voor indruk maakte dat op je?
Dat is natuurlijk mooi. Ik had nog nooit van mijn leven zoveel pers en ook internationale pers gezien. Het was echt een prachtige avond. Schitterend.
Heb je nog extra dingen voorbereid voor de huwelijksvoltrekkingen, waren er nog extra wensen?
Dat weet ik niet meer. Ik denk dat ook mijn ambtenaren in Amsterdam het geweldig vonden. Dus die zijn ook bezig geweest om het helemaal mooi te maken. Daar heb ik zelf niet zo ontzettend veel aan hoeven doen. Ik heb ze ongetwijfeld gestimuleerd om er iets moois van te maken. We hadden afgesproken dat we het in de raadszaal zouden doen, en dat die mooi aangekleed zou worden.
En dat we het ook ’s avonds zouden doen en dat écht om twaalf uur ’s nachts meteen bám, dat dat het moment zou zijn. Dat hebben we natuurlijk allemaal van tevoren keurig uitgedacht. En wat betreft de receptie na afloop ervan, hoe dat gegaan is, dat weet ik niet meer. Het was gewoon een feestelijke bijeenkomst.
En heb je nog contact met hen?
Nee. Ik heb ze wel een paar weken geleden in de laatste uitzending van M – Margriet van der Linden – gezien. Margriet wilde er nog echt even aandacht aan besteden, en via zoom was ik in die uitzending. Daar waren in ieder geval de beide dames aanwezig. En ook nog een paar van de mannen. Maar ik heb verder geen contact meer met ze gehad. We hebben nog wel eens samen thee gedronken, maar dat was het wel.
En de drie musketiers, Anne Lize, Boris en Mieke?
Mieke weinig, Anne Lize ben ik in Amsterdam tegengekomen, omdat ze voorzitter van stadsdeel Centrum werd. Boris deed de vreemdelingenwet voor D66, dus die hele periode ben ik hem tegengekomen. En ik heb hem ook nog getrouwd. Toen hij dat aan mij vroeg, heb ik daar onmiddellijk ja op gezegd. En daar hebben we toen gewoon ook een mooie bijeenkomst van gemaakt. We komen elkaar nog wel eens tegen. Niet zo heel veel.
Later heb ik tijdens de Pride ook nog een paar stellen getrouwd. Er was toen een Amerikaan die in de V.S. niet met een Nederlander kon trouwen en we hebben Amerika toen nog even laten zien hoe het moest. Op een gegeven moment was de burgemeester van San Francisco er ook mee bezig. Ik heb hem toen een brief gestuurd en aangemoedigd dat hij dat vooral moest doen. En de burgemeester van Moskou, die zei wat voor een schande dat huwelijk was, heb ik een brief gestuurd om te vertellen met hoeveel plezier wij dat wèl deden. Dus in die zin heb ik er nog wel eens reclame voor gemaakt.
Heel verstandig!
Ja. Eens!
We zijn tegenwoordig een stukje verder met ontwikkelingen in het familierecht en men spreekt soms over een huwelijk voor meer dan twee personen. Wat denk je daarvan?
Nou ja, ik moet je zeggen, ik vind het best, als mensen dat dolgraag willen, dan zou ik niet weten wat ertegen is. Ik moet er zelf niet aan denken, want het lijkt me verdomd ingewikkeld, maar dat is weer wat anders.
*
•••
Adverteren op Gaykrant en daarmee onafhankelijke journalistiek met een regenboograndje mogelijk maken?
Klik hier voor meer informatie!
