Op 1 april 2021 is het twintig jaar geleden dat Nederland als eerste land ter wereld het burgerlijk huwelijk openstelde voor paren van gelijk geslacht. Gaykrant staat stil bij dit memorabele moment in de LHBT+geschiedenis met verhalen over het huwelijk en met interviews met mensen die aan de wieg van de openstelling hebben gestaan. Vandaag: Boris Dittrich: ‘Al die mensen die zeiden: “Dat lukt je nooit!”‘
Redactie: Paul Hofman
Boris Dittrich (D66) stond in de jaren negentig aan de wieg van de openstelling van het burgerlijk huwelijk. Na zijn jarenlange inzet als parlementariër lukte het hem samen met een aantal collega’s zijn wetsvoorstel door de Tweede Kamer te loodsen. Gaykrant kijkt met hem terug op die tijd. Dittrich: ‘De aanhouder wint.’
Hoe kijk je terug op die tijd?
‘Het was in de politiek echt een pionierstijd. Toen ik in 1994 in de Tweede Kamer voorstelde het huwelijk voor paren van gelijk geslacht open te stellen en dus elk paar gelijke huwelijksrechten te geven, was er veel verzet tegen. Het COC was tegen, schreef me een boze brief. Hebben we eindelijk een openlijk homoseksueel Kamerlid dat familierecht in zijn portefeuille heeft, gaat ie voorstellen het huwelijk open te stellen! We moeten juist van het huwelijk af! Het is een hetero-normatief instituut dat ons homomannen onderdrukt. Het staat haaks op onze leefstijl! Nee, tegen het ‘homohuwelijk’.
Samen met Mieke van der Burg (PvdA) en Anne Lize van der Stoel (VVD) heb ik doorgezet. We moesten veel hindernissen overwinnen, de staatssecretaris mee zien te krijgen, en opboksen tegen ambtenaren die niet mee wilden werken. In 1998 werd ik als enige van ons trio herkozen en kon D66 het in het regeerakkoord laten opnemen. De nieuwe staatssecretaris Job Cohen die oorspronkelijk ook tegen het idee was, ging om en voerde het regeerakkoord loyaal uit.
Er waren ook anti-demonstraties op het Plein in Den Haag. Al met al heeft het dus zeven jaar geduurd voordat de wet in werking trad. Ik kijk er met veel voldoening op terug. En lach af en toe in mijn vuistje als ik terugdenk aan al die mensen die zeiden: ‘Dat lukt je nooit.’ Of: ‘Nederland zal alleen staan, een juridisch eiland in de rest van de wereld.’ Nu zijn er al bijna dertig landen die ons voorbeeld hebben gevolgd, met in totaal meer dan een miljard inwoners! Kortom, de aanhouder wint.’ 
Wat is je het meest bijgebleven?
‘Hoe alle bezwaren tegen gelijke huwelijksrechten als sneeuw voor de zon oplosten toen eenmaal de eerste huwelijken van mannen- en vrouwenparen waren gesloten in 2001. God strafte Nederland niet, er kwamen geen grote rampen op ons af, paren van verschillend geslacht bleven trouwen, de mensheid stierf niet uit. De karavaan trok verder, niemand werd er ongelukkig van dat homo’s en lesbo’s konden trouwen. En wat ik ook opmerkelijk vond: Kamerleden die tegen onze moties stemden en tegen het wetsvoorstel, werden later pleitbezorger van gelijke rechten. Wim van de Camp van het CDA bijvoorbeeld werd juryvoorzitter van de Jos Brink staatsprijs.’
Je bent pas vijf jaar na invoering van de openstelling met je partner Jehoshua getrouwd. Waarom niet meteen?
‘Voor ons hoefde dat huwelijk niet zo nodig. Wij woonden samen en dat vonden we best. Ik heb me voor anderen ingezet, niet voor mezelf. Maar na de moord op Theo van Gogh eind 2004 werd ik het jaar erop met de dood bedreigd en leek het me beter om toch te trouwen. Mocht mij iets overkomen, dan was Jehoshua van alle rechten verzekerd. Dus zijn we op 6-6-2006 getrouwd. We kozen die datum omdat we dachten dat we onze huwelijksdag dan nooit zouden vergeten. Maar dat doen we toch elk jaar. In onze relatie heeft het huwelijk niet echt iets veranderd. We bewaren wel mooie herinneringen aan de huwelijkssluiting. Job Cohen heeft ons getrouwd.’
Met het openstellen van het huwelijk voor paren van gelijk geslacht leek de homo-emancipatie ‘af’. Het werd gezien als sluitsteen. Hoe kijk je nu naar die constatering van toen?
‘Het was meer de heterowereld die meende dat LHBT+ers alles hadden bereikt en verder niet moesten zeuren. De LHBT+gemeenschap wist wel beter. En zeker ook transgenders die nog steeds op achterstand staan. Wetten maken is een ding, maar in het leven van alledag komt discriminatie en geweld nog steeds voor. Het is dus een blijvend proces van opvoeden, aandacht vragen en bijsturen. Rolmodellen zijn daarvoor erg belangrijk en uiteraard ook de media, zoals bijvoorbeeld Gaykrant. We moeten zichtbaar blijven. Maar zichtbaarheid roept ook weerstand op. Daar moeten we ons van bewust zijn.’
De VVD bleef zich het langst verzetten. Kun je vertellen hoe dit ging?
‘Leidinggevende figuren in de Tweede Kamerfractie van de VVD in de periode 1994-1998 waren tegen gelijke huwelijksrechten. Bijvoorbeeld Bolkestein en ook Korthals die in 1998 minister van Justitie werd. Dus had Anne Lize van der Stoel een hele kluif aan haar fractiegenoten. Ze heeft samen met Clemens Cornielje uit de VVD-fractie heel tactisch geopereerd. We hebben besloten de stemming over de motie en later over het wetsvoorstel een vrije kwestie te maken. Er was dus geen fractiediscipline en ieder mocht de stem van zijn hart volgen. We wisten dat ongeveer de helft van de VVD-fractie wel voor was. Zo kregen we een ruime meerderheid omdat ook GroenLinks voor zou stemmen.’
Had je verwacht dat de Nederlandse openstelling wereldwijd navolging zou krijgen?
‘Ik was zo druk bezig meerderheden te verwerven in de Tweede en Eerste Kamer dat ik me daar in die tijd niet zo mee bezig hield. Vlak na 2001 openden ook België, Canada en Zuid-Afrika hun huwelijkswetgeving. In 2007 ging ik voor Human Rights Watch in New York werken. Onderdeel van mijn werk was om andere landen over de streep te trekken. Ik ben als deskundige gehoord in de parlementen van Nieuw-Zeeland, Costa Rica, Australië en Tsjechië. En in Amerika heb ik een deskundigenverklaring voor het Supreme Court in Washington DC ingediend.
Grappig is dat in alle landen waar de huwelijkskwestie in debat kwam dezelfde argumenten tegen werden aangevoerd. Ik kon Nederland altijd als voorbeeld gebruiken, namelijk hoe angst voor het onbekende een slechte leidraad is waar het gaat om gelijke rechten en non-discriminatie. Het is niet te stoppen. Binnenkort volgt Zwitserland met de huwelijksopenstelling.’
*
•••
Adverteren op Gaykrant en daarmee onafhankelijke journalistiek met een regenboograndje mogelijk maken?
Klik hier voor meer informatie!
