Claude Cahun wordt geboren als Lucy Renée Mathilde Schwob. In 1919 neemt zij de genderneutrale naam Claude Cahun aan. Via de tentoonstelling “Onder de huid: het leven en werk van Claude Cahun” laat het Cobra Museum in Amstelveen ons kennismaken met het bijzondere levensverhaal van deze activiste, fotografe en schrijfster. Gaykrant neemt een kijkje en praat met conservator Julia Steenhuisen: ”Cahun is mateloos intrigerend”.
Tekst: Paul Hofman
Foto’s: Courtesy of the Jersey Heritage Collections
Wie was Claude Cahun?
Cahun werd geboren in het Franse Nantes en groeit op in een welvarend, intellectueel gezin. Op jonge leeftijd leerde ze Marcel Moore kennen, een vrouw met wie ze de rest van haar leven samen zou blijven en met wie ze intensief heeft samengewerkt. In de jaren ‘20 verhuisde het koppel naar Parijs, alwaar ze deel uit gingen maken van de avant-garde. Cahun speelde in het theater als actrice, schreef literatuur en politieke pamfletten en fotografeerde. Vlak voor de oorlog vertrokken ze naar Jersey, het Engelse eiland voor de kust van Frankrijk.
Toen de oorlog ook op dit eiland uitbrak bleven ze daar om zich te verzetten tegen de nazi’s, ze riskeerden daarmee wel hun leven. In de tentoonstelling tonen we de foto’s die Claude Cahun maakte in samenwerking met Marcel Moore. Op een groot deel van deze foto’s zien we Cahun zelf, vaak op een geënsceneerde manier in beeld gebracht. Zij neemt steeds een andere identiteit aan: van dandy tot matroos, van bodybuilder tot Boeddha.
Hiermee maakte ze duidelijk hoe gender binair werd opgevat, en zag ze identiteit als een samenstelling van aangeleerd gedrag en maatschappelijke verwachtingen. Het levensverhaal van Claude Cahun is daarmee een verhaal dat jong en oud zal aanspreken. Sommigen zullen zich aangetrokken voelen door het feit dat ze zich op Jersey tegen de nazi’s verzette, anderen zullen zich herkennen in of laten inspireren door de manier waarop Cahun genderidentiteit voor zich zag: als een punt op een spectrum in plaats van een keuze uit twee mogelijkheden, namelijk man en vrouw.
De titel van de tentoonstelling is Onder de huid, kun je dit uitleggen?
In de tentoonstelling kruip je als het ware onder de huid van Cahun. Je zult al gauw merken dat je weinig vat op haar krijgt. Wie schuilt er achter die verschillende rollen en onder die maskers? Wanneer iets onder je huid gaat zitten betekent dat ook dat het je irriteert, en dat is precies wat er kan gebeuren als je de tentoonstelling bekijkt. Cahun is mateloos intrigerend, ondanks of juist dankzij het feit dat je niet echt vat op haar krijgt.
Daarnaast is de titel ook een verwijzing naar de spanning die bestaat tussen wie iemand is zoals hij of zij zich naar de buitenwereld presenteert, bijvoorbeeld met kleding en haar en hoe hij of zij zich van binnen voelt, onder de huid.
Claude Cahun en E.L.T. Mesens in London in 1936
Wat was de betekenis van Claude Cahun en haar vriendin voor de kunst en de maatschappij?
In de tentoonstelling tonen we voornamelijk foto’s die gemaakt zijn door Claude Cahun en Marcel Moore. Deze foto’s werden tijdens hun leven niet of nauwelijks aan het publiek getoond, maar hebben er wel voor gezorgd dat ze na hun dood bekendheid kregen. De afgelopen decennia heeft dat Cahun een cult-achtige following gegeven. Op Cahuns foto’s zien we hoe ze speelt met verschillende identiteiten, zowel mannelijke als vrouwelijke, tegen achtergronden en in omgevingen die soms heel eenvoudig zijn en soms juist heel uitgewerkt of complex. Je ziet dit type foto’s bijvoorbeeld ook in het werk van Cindy Sherman, Nikki S. Lee en Gillian Wearing.
Cahun heeft in die zin invloed gehad op een bepaalde vorm van fotografie, waarin rollenspel of een ander performatief element een grote rol speelt. Op de vraag welke betekenis Cahun en Moore voor de maatschappij hebben gehad kan op verschillende manieren geantwoord worden, maar waar we vandaag de dag nog steeds lering uit kunnen trekken is de manier waarop zij zich inzetten voor de strijd tegen de nazi’s op Jersey. Hierbij maakten zij gebruik van hun artistieke kwaliteiten, voornamelijk van taal, een middel dat Cahun al eerder inzette om de gevestigde orde ter discussie te stellen.
Zo schreven Cahun en Moore de woorden ohne Ende (zonder einde) op sigarettenpakjes om de nazi’s te wijzen op de eindeloze oorlog waaraan zij hun troepen onderwierpen. In de kerk naast hun huis hingen zij een spandoek op met de tekst Jesus died for us but we must die for Hitler (Jezus stierf voor ons, maar wij moeten sterven voor Hitler), ’s nachts plakten zij kartonnen kruizen op de graven van overleden soldaten. Ik denk dat tot op de dag van vandaag het inzetten van verbeelding en taal een belangrijke inspiratiebron voor ons kan zijn als het aankomt op de strijd tegen het fascisme.”
Cahun stelde het thema gender aan de orde. Zo zei ze over zichzelf: ‘Neuter is het enige gender dat altijd bij me past’. Hoe kijk je daar nu naar?
We zien hoe Cahun een levend commentaar was op toentertijd heersende opvattingen over seksualiteit, schoonheid en inderdaad ook gender. Uit teksten en foto’s wordt duidelijk dat ze zich niet kon vereenzelvigen met het vrouw-zijn, in elk geval niet zoals die rol door de maatschappij werd opgelegd. Dat voelde voor haar als een beperking. Met de uitspraak ‘Neuter is het enige gender dat altijd bij me past’ zei ze eigenlijk: ’Ik voel me man noch vrouw, eerder ‘neutraal’’, iets dat we vandaag de dag misschien kunnen interpreteren als non-binair.
Doordat ze met zoveel moed en daadkracht over dit onderwerp schreef en zichzelf ook voor de camera plaatste, blijft zij een rolmodel dat ertoe aanzet om over het binaire denken over gender heen te stappen. Overigens heeft het feit dat we Cahun hierover niets meer kunnen vragen, wel voor wat dilemma’s gezorgd bij het maken van de tentoonstelling.
Genderidentiteit is niet een gegeven dat je van iemands kledingkeuze en kapsel kunt aflezen, en de manier waarop Cahun zich voor de camera presenteerde verschilt misschien ook van de manier waarop ze zichzelf identificeerde. Daardoor werden we onder andere voor de vraag gesteld of we voor Cahun vrouwelijke voornaamwoorden moesten gebruiken of niet. Het liefst beslis je dat niet voor een ander en vraag je het.
Hoe verklaar je haar gebrek aan geloof in een ware identiteit?
Volgens mij is het niet zozeer een gebrek aan geloof in een ware identiteit, als wel de overtuiging dat het gedrag dat wij als mensen vertonen niet het gevolg is van biologische factoren, maar van aangeleerd gedrag. Door zichzelf te fotograferen in verschillende rollen, gaf Cahun op een bepaalde manier aan hoe we in staat zijn om tussen identiteiten te wisselen, dat we onszelf niet hoeven te beperken tot die door de maatschappij opgelegde rollen.
*
Julia Steenhuisen is conservator bij het Cobra Museum voor Moderne Kunst en coördinator van de Prijs voor de Jonge Kunstkritiek.
Onder de huid: het leven en werk van Claude Cahun
Looptijd: Vanaf het moment dat de musea weer open mogen – 9 mei 2021
Entree: Volwassenen: € 15,00 euro, CJP/ Studenten/ Docenten: € 9,50
www.cobra-museum.nl
•••
Adverteren op Gaykrant en daarmee onafhankelijke journalistiek met een regenboograndje mogelijk maken?
Klik hier voor meer informatie!
