Ook dit jaar wordt er op vrijdag 31 juli door Beit Ha’Chidush, de progressieve, egalitaire en liberaal joodse gemeenschap in Amsterdam, in het teken van de Pride een Pride Sjabbat-dienst georganiseerd. Deze keer niet in de Uilenburger Sjoel: vanwege Corona is besloten om een ‘online dienst’ te organiseren. Al sinds de jaren negentig zet deze inclusieve joodse gemeenschap zich in voor LHBT+’ers die zich verbonden voelen met het Jodendom of zelf joods zijn. Gaykrant columnist Stijn van der Woude ging in gesprek met twee leden van de gemeenschap: secretaris Alexander de Vries en lid ‘van het eerste uur’ Bob Newmark.
Dag Alexander en Bob, wat fijn dat ik jullie online kon ontmoeten! Kunnen jullie mij eerst eens iets over jezelf en je betrokkenheid bij Beit Ha’Chidush vertellen?
Alexander: zeker! Ik kom zelf al langere tijd over de vloer bij Beit Ha’Chidush (BHC). Ik ben zelf homoseksueel en dan is BHC een fijne en veilige omgeving. Ik heb vroeger in Utrecht gewoond en ben daar toen ook wel naar de liberale synagoge gegaan, maar daar miste ik voor mijn gevoel toch wat dingen die hier in Amsterdam wel aanwezig zijn. Ik zit nu al een tijdje in het bestuur als secretaris, maar ben sinds een aantal jaren ook chazan. Dat is een voorzanger in de synagogendienst. BHC is een hele inclusieve omgeving voor LHBT+’ers, je kan je niet-joodse partner eventueel ook gewoon meenemen.
Bob: ik kom al ontzettend lang bij BHC. In november 1995 kreeg ik een uitnodiging om een huiskamerdienst bij te wonen bij iemand die ik toen niet kende. Er waren hooguit 10-15 mensen en we hebben toen gezamenlijk een vrijdagavonddienst gedaan. Eigenlijk mocht je het wel een zootje ongeregeld noemen, want het waren voornamelijk mensen die zich niet thuis voelden bij andere gemeenschappen. Het waren mensen die allemaal een joodse opvoeding of achtergrond hadden en ook veel mensen uit het buitenland. Dat zijn de wortels van BHC en vanuit dat groepje zijn we gegroeid en trokken we steeds meer mensen aan. We zijn van een handjevol mensen in de jaren negentig, inmiddels uitgegroeid tot ongeveer 150 vrienden en leden. We zijn ook zeker gegroeid door Tamarah, die de laatste vijf jaar als onze rabbijn zeer actief is.
Jullie noemen jezelf een ‘progressief joodse gemeenschap’. Waarin zijn jullie anders dan andere joodse gemeenschappen?
Bob: We staan in ieder geval relatief open voor nieuwe leden. Dat is bij ons ook makkelijker omdat je bij ons ook mag aansluiten als je vader Joods is of als je een Joodse familie achtergrond hebt. In veel Joodse tradities en gemeenschappen kun je alleen lid worden als je moeder Joods is. Wij proberen in ieder geval altijd met een menselijke maatstaf te kijken. We zijn niet echt bekerend, en maken het ook niet gemakkelijk om erbij te komen. Niet iedereen wordt zomaar lid, je moet het wel echt willen en een betrokkenheid tonen. Nieuwe geïnteresseerden hebben eerst een gesprek met onze rabbijn en dan gaat het door naar de lidmaatschapscommissie. Wij hebben wat ruimere grenzen in wie we accepteren. Wij verwelkomen de partner van onze leden bijvoorbeeld altijd ook wanneer deze niet Joods is. Verder is een partner van hetzelfde geslacht bij ons ook absoluut geen probleem, die wordt van harte welkom geheten!
Alex: wat ons ook echt typeert is dat LHBT+’ers bij ons helemaal welkom zijn. Ongeveer één derde van onze leden is LHBT+’er. Dit is vrij veel, maar het komt ook omdat er in het Jodendom een sterke nadruk is op het verwelkomen van mensen die anders zijn. Joden zijn namelijk zelf ook in de geschiedenis vaak vreemdeling en buitenbeentje geweest. Dit wordt door ons heel serieus genomen en herinnerd waardoor we ook vinden dat we verwelkomend moeten zijn naar andere mensen. Joodse norm en wet, waarin zorg dragen voor de vreemdeling vaak benadrukt wordt, proberen we erg na te leven.
“Sommige mensen in Nederland zien ons een beetje als de homo-sjoel, maar dat zijn we niet”
Jullie organiseren al ruim 16 jaar lang Pride Sjabbat diensten in Amsterdam. Wat is precies jullie doel van deze diensten?
Bob: helemaal in het begin van BHC hadden we al vaak zogenaamde Shabbatons (4-5 daagse conferenties) met hoogleraren en gasten, waar altijd veel Europeanen, Amerikanen en Israëli’s aanwezig waren. We organiseerden dan veel panels en lezingen maar gingen bijvoorbeeld ook samen kijken naar de botenparade. Het is een van de grootste diensten van het hele jaar.
Op een gegeven moment zijn we de vrijdagavond dienst in het teken van Pride gaan zetten. Meestal was er dan een rabbijn uit het buitenland aanwezig die lid is van de LHBT+-gemeenschap. Sommige mensen in Nederland zien ons daarom een beetje als de homo-sjoel, maar dat zijn we niet. Wij willen gewoon verwelkomend zijn naar iedereen. De Pride diensten dragen dit uit en laten mensen weten: hier ben je welkom!
Hoe liberaal is de joodse gemeenschap in Nederland dan eigenlijk tegenover LHBT+’ers?
Bob: ik moet zeggen dat het beter is geworden in de laatste jaren, ook bij de meer orthodoxe gemeenschappen. Voor mij was het altijd belangrijk: als ik niet met mijn hand op de schouder van mijn vriend kan zitten in de sjoel, dan is het niets voor mij. Bij BHC benadrukken we onze inclusiviteit en mijn partner ging bijvoorbeeld vaker mee naar de sjoel. Het is alleen wel lastig te zeggen hoe liberaal ‘de’ Joodse gemeenschap is, want die is ook ontzettend divers.
Alex: dat klopt, het is inderdaad lastig te generaliseren. Mijn partner is bijvoorbeeld ook Joods en komt uit Denemarken. Toen we elkaar leerden kennen woonde hij in Rotterdam en was hij op zoek naar een sjoel. Hij schreef mij toen op een keer dat hij graag naar de synagoge wilde gaan, maar dat niet zo goed durfde omdat hij niet wist of hij welkom zou zijn. Hij heeft mij toen gevraagd of we samen konden gaan. Uiteindelijk wees hij mij op Pride Sjabbat, georganiseerd door mijn eigen sjoel, en zo is ook hij bij BHC gekomen. Als je iets algemeens zou willen zeggen over de joodse gemeenschap in Nederland, dan lijkt het voor mijn gevoel alsof er relatief strenge regels zijn over wie wel of niet wordt toegelaten, zowel bij de orthodoxen en liberalen. BHC is daarin echt een uitzondering.
Bob: dat klopt inderdaad, BHC is daarin wel wat gemakkelijker dan andere sjoels. Ik kom zelf uit Amerika en ik denk dat liberalen hier in Nederland zijn te vergelijken met de meer conservatieve Joodse gemeenschappen daar. De Nederlandse Joodse gemeenschap lijkt wel echt een eigen cultuur daarin te hebben.
“Abby Stein is trans-vrouw en de eerste vrouwelijke rabbijn in het (chassidische) orthodoxe jodendom”
Op jullie Pride Sjabbat-dienst komt rabbijn Abby Stein, zij is trans-vrouw en de eerste vrouwelijke rabbijn in het (chassidische) orthodoxe Jodendom. Hoe gebruikelijk is het dat er mensen zo open zijn in de joodse gemeenschap? Is er veel diversiteit in de joodse gemeenschap zelf?
Alex: zij komt inderdaad uit een strenge traditie. Met vallen en opstaan heeft ze haar eigen identiteit moeten ontdekken, maar ook met een prijs: ze is bijvoorbeeld niet meer welkom in haar gemeenschap. Die heeft ze daarom ook enigszins zelf de rug toegekeerd. Wel is het zo dat ze op het moment dat ze in transitie is gegaan, dit heeft gevierd bij een progressieve joodse gemeenschap in New York, die daarvoor liberaal genoeg was. De orthodoxe gemeenschap waar zij zelf uitkomt is echt een typische gesloten gemeenschap met een eigen cultuur en die veel omgaat binnen de eigen kringen. Er zijn echter ook orthodoxe stromingen die wel orthodox leven, maar normaler in het leven van alledag staan en ook buiten hun eigen sociale kringen met mensen omgaan. In die kringen zijn transgenders bijvoorbeeld meer geaccepteerd dan de kring waar Abby zelf vandaan kwam.
Bob: Abby komt inderdaad uit een vrij fundamentalistische gemeenschap. Een gemeenschap waarin mensen bijvoorbeeld alleen met Jiddisch (een Joodse ‘mengtaal’ met invloeden van verschillende talen) en Ivriet (modern Hebreeuws) worden opgevoed en geen Engels leren. Ze is als biologische man ingewijd als rabbijn maar merkte al vroeg dat er iets niet klopte met haar gevoelens. Ze voelde zich niet zo welkom in haar gemeenschap en kwam toen in de gemeenschap uit als atheïst. De gemeenschap accepteerde haar daardoor niet meer, maar bij haar ouders kon ze nog wel terecht. Die verstootten haar echter wel toen ze als transgender uit de kast kwam en inmiddels heeft ze volgens mij ook geen contact meer met hen. Het is een verhaal dat voor mensen uit fundamentalistisch milieus waarschijnlijk erg herkenbaar is. Mijn eigen ervaring is dat bij de meeste ouders de ouderliefde het uiteindelijk wel wint van de haat, maar dat is niet altijd het geval.
Alex: Abby is volgens mij ook nog steeds rabbijn. Ze heeft een rabbinale bevoegdheid, maar ik zou eigenlijk niet weten of dat ‘ongeldig’ verklaard kan worden. In de orthodoxe stromingen is het namelijk ook net wat anders dan in liberale jodendom. Bij ons kreeg je echt je bevoegdheid als je een opleiding hebt gedaan, maar het jodendom is vrij divers en in veel tradities is dat anders geregeld.
Bob: dat klopt, want een rabbijn hoeft (daar) niet altijd per se verbonden te zijn aan een sjoel en niet iedere gemeenschap heeft ook altijd een rabbijn. Wij hebben bijvoorbeeld ook veel leken gehad die bij ons in de diensten leidden.
Hoe gaat de online versie van jullie Pride Sjabbat Dienst eruit zien? Hopen jullie dat er net zoveel bezoekers zijn als normaal?
Alex: Vorig jaar waren er tijdens onze Pride Sjabbat diensten rond de 160 aanmeldingen. Deze dienst wordt in ieder geval korter omdat deze online wordt gehouden en we het dynamisch willen houden. Op onze website is in ieder geval meer informatie te vinden over de dienst, maar ook over wie wij zijn. Op het moment dat mensen zich aanmelden krijgen ze een bevestiging, met daarin ook informatie voor mensen die nog nooit een sjoel hebben bezocht.
Interview door Stijn van der Woude.
One thought on “De sjoel waar iedereen welkom is”