Vorige week overleed in Canada de Egyptische LHBT+ activiste Sarah Hegazi door zelfdoding. Ze ontvluchtte haar land na de heisa die ontstond nadat ze met een regenboogvlag zwaaide op een popconcert in 2017. Onder het bewind van de Egyptische president el-Sisi worden honderden mensen gearresteerd, gefolterd en gevangengezet. Slechts van weinigen horen we het verhaal.
Tekst: Wim Peumans
‘Zijn er hier hetero’s aanwezig? Wie hier is hetero? Kan je je even kenbaar maken?’, vraagt Hamed Sinno, zanger van de Libanese band Mashrou3 Leila. Op het plein aan het Brooklyn Museum kwamen dinsdag 16 juni tientallen mensen samen, het merendeel van Arabische afkomst, om de overleden activiste Sarah Hegazi te herdenken. Enkele handen gaan voorzichtig omhoog. ‘Ik wil geen gesprek hebben over waarom mijn rechten als homo er toe doen, waarom ik recht heb op waardigheid. Ik wil niet dat je naar je naar huis gaat en met je familie praat over waarom LHBT+ers recht hebben op liefde, huwelijk, leven of niet zouden mogen sterven door zelfdoding of iets anders omwille van onze bullshit samenlevingen.’ Hamed’s stem trilt van emotie en woede. ‘Ik wil dat je naar huis gaat en nadenkt over waarom jullie mensen ons moeten doden. Dat is waar we moeten over praten. Het debat moet niet meer gaan over of we wel of niet recht hebben op dit of dat. Het fucking debat moet gaan over waarom hetero’s ons nog steeds ontmenselijken. Waarom doen onze mensen dit? Dat is de fucking vraag. Er sterven elke dag mensen. We weten het nu van Sarah, maar beeld je eens in van hoeveel mensen we het niet weten. Omdat hun familie zich schaamt omdat hun kind queer is, omdat ze zich schamen omdat hun kind “zelfdoding pleegde.”’
Terug naar 2017. De in de Arabische wereld immens populaire band Mashrou3 Leila tourt door het Midden-Oosten en Noord-Afrika. Als geen andere band weet ze in haar muziek en liedteksten te vertalen wat leeft onder de jeugd. Ze snijden thema’s aan zoals religie, corruptie, politiek en seksualiteit. ‘De stem van een generatie’, omschrijft CNN hen, een label waar de band zich ongemakkelijk bij voelt. De zanger is openlijk homoseksueel, wat zeldzaam blijft in de regio, en kan op veel fans rekenen. Een ervan is de Egyptische Sarah Hegazi. Ze is dolblij om haar favoriete band eindelijk live aan het werk te zien. Zo blij dat ze tijdens het concert op de schouders van een vriend gaat zitten en met trots een regenboogvlag in het rond zwaait. Vijf minuten euforie zullen de komende drie jaar zware gevolgen hebben voor haar leven en uiteindelijk leiden tot haar dood afgelopen week.
Trauma
In de weken die volgen na het concert worden 75 mensen gearresteerd, gevangen genomen en gefolterd, omwille van het verstoren van ‘sociale cohesie’ en het ‘opruien van losbandigheid’. Sarah’s foto verspreidt zich als een vuurtje op social media en ook zij wordt opgepakt. ‘Tijdens mijn arrestatie thuis, voor de ogen van mijn familie, vroeg de officier of ik religieus was, waarom ik geen hoofddoek meer droeg en of ik nog maagd was of niet,’ schrijft ze een jaar later in een stuk voor de onafhankelijke Egyptische nieuwswebsite Mada Misr. De officier duwt haar geblinddoekt in een auto naar een onbekende plek. Sarah wordt een trap afgeleid waar een verschrikkelijke geur en het gekreun van mensen die pijn lijden haar tegemoet komen. Ze moet op een stoel zitten, handen aan elkaar geknoopt en een stuk stof in haar mond gepropt. ‘Ik kon niemand zien, niemand sprak tegen me. Kort daarna had mijn lichaam een stuiptrekking en verloor ik bewustzijn – hoelang weet ik niet. Ik werd gefolterd met elektriciteit. De andere vrouwen in het politiestation werden aangespoord me seksueel, fysiek en verbaal aan te randen.’
“Mijn hele tijd in de gevangenis mocht ik met niemand praten. Sinds ik vrijuit gelaten werd, lukt het me daardoor niet meer oogcontact te maken met andere mensen.”
Sarah wordt overgeplaatst naar een andere vrouwengevangenis, waar ze dagen aan een stuk in isolement verblijft. Daarna deelt ze een cel met twee vrouwen, met wie ze niet mag spreken. ‘Mijn hele tijd in de gevangenis mocht ik met niemand praten. Sinds ik vrijuit gelaten werd, lukt het me daardoor niet meer oogcontact te maken met andere mensen.’ Haar drie maanden durende hechtenis laat een verschrikkelijke indruk op haar na: ze worstelt met zware depressies, een posttraumatische stressstoornis, angst -en paniekaanvallen. Rond het incident ontstaat een ware hetze in de Egyptische media en samenleving. Opiniemakers hebben het zelfs over een ‘regenboogvlagsamenzwering.’ De controversiële TV presentator Ahmed Moussa vat het als volgt samen: ‘Terrorisme of de landen die ons veroverden, zullen ons niet beïnvloeden. Wat het land zal beïnvloeden en, God verhoede, zou vernietigen, is als homoseksualiteit toelaatbaar wordt. Al deze vernieling, dit vuile rioolwater kwam tijdens de Arabische Lente in 2011 naar boven.’ Sarah verliest haar job en ze besluit noodgedwongen in ballingschap te gaan in Canada.
Vluchten
De afgelopen jaren ontmoette ik als antropoloog verschillende mensen zoals Sarah Hegazi: uit Egypte, maar ook Tunesië, Marokko, Pakistan, Syrië, Irak, Qatar, Turkije, en noem maar op. Sommige waren activist, zoals Sarah, anderen niet. Allemaal worden ze (ook) verliefd en voelen ze zich (ook) aangetrokken tot mensen van hetzelfde gender. Velen ontvluchtten hun land van herkomst omwille van hun seksualiteit. Net als Sarah ben ik fan van Mashrou3 Leila, maar ik kan me niet inbeelden wat het moet zijn om om een gelijkaardig lot te ondergaan simpelweg omdat je met een regenboogvlag zwaait.
In Egypte bleef de vervolging van LGBT’s onder het beleid van president Abdel Fattah el-Sisi doorgaan: tijdens de coronacrisis alleen al werden 17 mensen gearresteerd – soms gebruikt de politie gay dating apps zoals Grindr om mensen te vatten. Toch zijn er lichtpunten. De bekende Egyptische acteur Hisham Selim praatte in mei 2020 openhartig in een TV interview over de transitie van zijn transgender zoon, Nour. Egypte heeft een wettelijk kader voor transgender personen. Op social media wordt de acteur geprezen om zijn moed en collega’s uit de showbizzwereld spreken hun steun uit. Of dit een kantelpunt is, valt nog te bezien.
“Ik stotterde als ik sprak – ik was volledig beheerst door angst, niet in staat mijn kamer te verlaten. […] Ik vermeed om over de gevangenis te praten.”
Kort nadat ze naar Canada vlucht, overlijdt Sarah’s moeder aan kanker. Dat ze de begrafenis niet kan bijwonen, raakt haar diep. ‘Ik wil mijn familie terugzien, mijn broers. Ze zijn geweldig,’ vertelt ze met een nostalgische glimlach in een interview met de Canadese zender CBC. ‘Elke dag praat ik met hen. Voor het hele incident wisten ze al dat ik homoseksueel ben. Ze aanvaarden mij volledig.’ Niet alleen zet Sarah zich in voor mensenrechten, ze is als overtuigd communiste bekommerd om de klassenstrijd. ‘Ik wil de wereld bevrijden van kapitalisme en imperialisme. Ook werk ik aan een boek over mijn tijd in de gevangenis.’ Dat laatste blijkt een uitdaging, want in Canada blijft ze gebukt gaan onder de immense psychologische wond die haar gevangenschap geslagen heeft. Ze ondergaat zelfs elektroshocktherapie, een methode die gebruikt wordt bij extreme gevallen van depressie. Ze onderneemt twee pogingen tot zelfdoding. ‘Ik stotterde als ik sprak – ik was volledig beheerst door angst, niet in staat mijn kamer te verlaten. Mijn geheugen ging verder achteruit. Ik vermeed om over de gevangenis te praten, vermeed samenkomsten of optredens in media, omdat ik snel de focus verloor, me verloren voelde en overmand werd door een nood aan stilte. Ook verloor ik de hoop op een behandeling, de hoop dat ik zou genezen.’
Laatste woorden
Zondag 14 juni stierf Sarah door zelfdoding. Ze was 30 jaar. Naast de nodige portie vitriool die het nieuws opwekte, treuren velen om haar dood. In een Instagram-video vraagt de in Noord-Amerika wonende Egyptische acteur en model Mina Gerges zich af waar alle “allies” (bondgenoten) zijn in de strijd tegen homofobie: “Waar zijn jullie? Waarom horen we niets van Arabisch-Amerikaanse celebrities zoals supermodel Gigi Hadid of acteurs Mena Massoud en Ramy Youssef?’
In een handgeschreven briefje liet Sarah haar laatste woorden achter:
‘Aan mijn broers. Ik probeerde te overleven, maar ik faalde. Vergeef me.
Aan mijn vrienden. De ervaring was te hard en ik te zwak om er tegen te kunnen. Vergeef me.
Aan de wereld. Je bent heel wreed voor me geweest, maar ik vergeef je.’
Denk jij wel eens aan zelfmoord? Weet dat je altijd kunt praten met 113 Zelfmoordpreventie. Dit kan anoniem via de chat op www.113.nl of via de telefoon op 0900-0113
Illustratie: Art Queer Habibi
Foto: Amr Magdi
•••
Adverteren op Gaykrant en daarmee onafhankelijke journalistiek met een regenboograndje mogelijk maken?
Klik hier voor meer informatie!
