Momenteel is haar documentaireserie Tokidoki over Japan elke zondagavond op televisie te zien. Maar presentator Paulien Cornelisse is van meer markten thuis: ze is ook schrijver, cabaretier en columnist. Gaykrant heeft een gesprek met haar over Japan en de positie van LHBT-ers. “Als je buiten de boot valt, heb je een probleem.”
Tekst: Paul Hofman
Foto: Frank Ruiter
Haar boek ‘Japan in honderd kleine stukjes’ is net verschenen. Een boek dat leest als een trein. Haar passie voor dit voor velen verre en vreemde oosterse land spat van de pagina’s af. Tijdens haar studie psychologie vertrok ze een half jaar naar het land van de rijzende zon. Sinds die eer-ste kennismaking viel ze als een blok voor het land.
“Als heel klein meisje was ik al gefascineerd door Japan. Daarom vind ik het leuk om over Japan te vertellen. Alle dingen die ik mezelf al jaren hoorde vertellen aan anderen – die wilde ik nu eens opschrijven. Een verzameling is het eigenlijk.”
Maar hoe verklaar jij die fascinatie?
“Veel Japanners houden van details, en daar herken ik iets in. Ik heb bijvoorbeeld voor het eerste seizoen van Tokidoki (2019, PH) met mensen gepraat die fan waren van mos. Nu ben ik dat zelf ook – als je goed naar mos kijkt zie je dat het een mini-universum is. En dat soort gedetailleerd kijken zie je veel in Japan. Origami (papiervouwen), de theeceremonie, bloemschikken, het heeft allemaal te maken met aandacht en zorgvuldigheid.”
“Veel Japanners houden van details, en daar herken ik iets in”
Extreme gêne
Trouwen en een gezin stichten zijn er de norm, hoe kijken Japanners aan tegen mensen die alleen leven en in het bijzonder homo’s en lesbiennes?
“Het is voor de LHBT- gemeenschap niet makkelijk. Tokyo Pride is een kleine organisatie, die het toch is gelukt om vorig jaar met een boot mee te varen in de Amsterdamse Canal Parade, heel leuk was dat.” Ze vervolgt: “Anders dan in andere landen is het obstakel om uit de kast te komen niet religie, maar meer een soort extreme gêne. Het wordt als moeilijk gezien om uit de kast te komen omdat je dan je omgeving opzadelt met de ‘last’ om erop te reageren. Ik heb een keer met een leuke groep LHBT-ers uit Osaka gepraat, en die zaten echt in de knoop met hun omgeving. De rust en harmonie die veel mensen in Japan ervaren, gaan helaas wel gepaard met veel druk op conformisme. Alleen wonen wordt wel steeds gewoner in Japan, en er zijn ook steeds meer mensen die niet op zoek zijn naar een relatie, en die geen interesse hebben in seks. Omdat dit voor zo veel Japanners geldt, wordt het normaler. Maar als je bijvoorbeeld naar de reclames op tv kijkt, dan zie je allemaal gezinstaferelen, met een moeder die kookt, een vader die thuiskomt van zijn werk – dat is dus duidelijk wel nog het standaardbeeld dat men voor ogen heeft.”
“Ik heb een keer met een leuke groep LHBT-ers uit Osaka gepraat, en die zaten echt in de knoop met hun omgeving.”
Zelfdoding
In 2016 publiceerde mensenrechtenorganisatie Human Rights Watch een onderzoeksverslag waaruit bleek dat wreed anti-LHBT-gepest alom aanwezig is op Japanse scholen. Het was en is een omvangrijk en wijdverspreid probleem. Hoe komt het volgens jou dat Japan achterblijft in verhouding tot andere landen in het versterken van rechten voor LHBT-ers?
“In Japan heerst van oudsher een grote druk op uniformiteit. Als je er om wat voor reden buiten valt, heb je een probleem. Zelfdoding komt onder LHBT-jongeren ook veel voor. Tegelijkertijd is het voor actie-groepen moeilijk om echt voet aan de grond te krijgen, omdat het hele idee van protesteren of actievoeren voor veel Japanners voelt als ‘ordeverstorend’. Een rebel zijn is niet iets deugdelijks in Japan. Dan: “Een beetje hieraan gerelateerd: ik heb wel eens een feministe gesproken die zich uitsprak tegen het gebrek aan kinderopvang voor werkende moeders. Ze kreeg vooral veel bagger over zich heen, en weinig support.”
Onnagata
Is hoeverre ontbreken LHBT-rolmodellen?
“Ik moet zeggen dat ik niet heel erg ‘in’ dit onderwerp zit, maar juist op tv zijn relatief veel LHBT-ers te zien. Maar de tv is een soort aparte wereld, die zich niet zo erg vertaalt in meer acceptatie voor ‘anders-zijn’ buiten de tv-wereld, in het gewone leven. Toch is het niet altijd zo geweest. Vroeger was er meer tolerantie, misschien ook gevoed door de vele vrouwenrollen die gespeeld werden door mannen (op zich was dit dan weer een gevolg van misogynie, vrouwen mochten het podium niet op). Ook nu zijn er nog veel ‘onnagata’, mannelijke acteurs die alleen vrouwenrollen spelen. Overigens: De beroemde schrijver Yukio Mishima was gay of bi, hij schreef daar ook over, maar het was voor hem wel een probleem destijds.”
Langzaam
In hoeverre zie jij in de Japanse samenleving veranderingen (positief of negatief) ten opzichte van homoseksualiteit?
Er zijn nog steeds geen gelijke rechten voor LHBT-ers in de samenleving. “Er zijn wel steeds meer prefecturen (soort provincies) waar het burgerlijk huwelijk ook voor mensen van hetzelfde geslacht toegestaan is. Ik denk wel dat dit soort sociale veranderingen langzamer gaan dan in andere welvarende, geseculariseerde en hoogopgeleide landen, wederom vanwege dat de meesten liever geen oproerkraaier willen zijn.”
Je voelt je thuis in Japan, maar wilt er niet wonen. Waarom niet?
Paulien denkt even na: “Omdat ik toch nooit echt opgenomen zou kunnen worden, alleen al vanwege mijn uiterlijk. Ik zou er wel graag nog eens een keer wat langer willen verblijven. Ik houd erg van Japan, maar ik merk toch ook steeds hoe ontzettend westers/Europees/Nederlands ik ben.”
Kloosters
Wat is jouw grootste ambitie om nog van het land te doorgronden?
“Misschien niet echt doorgronden, maar ik zou heel graag nog eens een lange afstandswandeling maken door Japan, en dan steeds overnachten bij kloosters. Daar moet je echter de tijd voor hebben, en die heb ik nu niet vanwege mijn gezin. Ik denk dat je door langzaam te reizen een land ook weer op een andere manier leert kennen.”
Vanaf 17 mei zijn de afleveringen van het tweede seizoen Tokidoki iedere zondagavond te zien om 20.35 uur op NPO2.
•••
Adverteren op Gaykrant en daarmee onafhankelijke journalistiek met een regenboograndje mogelijk maken?
Klik hier voor meer informatie!
