Juwelen in de Hermitage: schitteren aan het Russische hof

Martijn Akkerman is juwelenexpert bij uitstek, bekend van onder meer televisieprogramma’s Tussen Kunst & Kitsch en Blauw Bloed. In de Amsterdamse Hermitage is momenteel de tentoonstelling ‘Juwelen! Schitteren aan het Russische hof’ te zien waar hij een belangrijke bijdrage aan leverde. Aan de hand van de juwelenmeester neemt De Gaykrant een kijkje achter de schermen. “Dit is nog nooit eerder in Nederland vertoond.”

Tekst: Paul Hofman

Kleine jongen

Precies op het afgesproken tijdstip ontmoeten we elkaar. In de hal van het museum vormt zich die ochtend vroeg al een lange rij. Nu al mag de tentoonstelling een regelrecht succes worden genoemd. Martijn, onberispelijk gekleed en breed lachend, staat te popelen om de rondleiding te beginnen. Maar eerst willen we iets meer weten over hem. Want hoe ontstond zijn liefde voor sieraden eigenlijk? Hij brandt los: “Als achterkleinzoon van een architect ben ik in Alkmaar geboren waar ik ook opgroeide. Bij mijn ouders spelen muziek en kunst een belangrijke rol.” Als hij net acht jaar is, komen juwelen op zijn pad. Dat zijn leven later hier hoofdzakelijk om zal draaien, kan de kleine jongen niet vermoeden. “Begin jaren zestig erfde mijn vader juwelen die voor een groot deel afkomstig waren van mijn overgrootmoeder, de echtgenote van de architect. Hierbij was een ovale broche, bezet met diamantjes, die door mijn vader “mijn overgrootmoeders diamanten boot” werd genoemd. Vanaf dat moment wilde ik weten waarom deze broche een boot werd genoemd. Mijn belangstelling is gewekt.” Hij verdiept zich verder in de geschiedenis van en de verhalen achter sieraden.

“Bij mijn ouders spelen muziek en kunst een belangrijke rol.”

 

Juwelenmeester Martijn Akkerman

Van Agaat tot zirkoon

 

Niet echt verwonderlijk dat hij van zijn hobby zijn beroep maakt. Na zijn opleiding gaat hij werken bij een juwelier waar hij kennis en expertise verder kan ontwikkelen. “In de praktijk heb ik het vak geleerd.” Al snel kennen juwelen, parels en edelstenen, van agaat tot zirkoon, geen geheimen meer voor hem. Niet de waarde van de sieraden interesseert hem, maar het verhaal erachter. Zijn juwelenkennis is fenomenaal. Dat hij werd gevraagd mee te werken aan deze tentoonstelling, ervaart hij als en kroon op zijn werk.

Pracht en praal

In de tentoonstelling zijn meer dan schilderijen, accessoires, baljaponnen en kostuums uit de Russische hofcultuur te zien. “Alles draait om pracht en praal.” Ook parels, briljanten, robijnen, saffieren, smaragden en topazen komen voorbij.
Martijns ogen beginnen te glinsteren als we de smaragdgroene Grote Balzaal binnentreden. Talloze sieraden van de Romanovs en de Russische high society zijn er te zien. Op de achtergrond klinkt muziek van Tsjaikovski. Het ontlokt hem de opmerking dat de suppoosten na een dag wel horendol moeten worden van de wals.” Ontwerper Carlo Wijnands tekende voor de inrichting van de grote zaal waar dansschoenen, waaiers en juwelen staan te pronken. Om ons heen zien we schilderijen met daarop afgebeeld de draagsters ervan. De letter A komt niet alleen in ons koningshuis vaak terug, maar ook in dat van de Romanovs, zo blijkt. Namen als Alexandra, Anna, Anastasia en Alexander komen voorbij.

Martijns betrokkenheid bij deze tentoonstelling is groot. Zo scheef hij niet alleen vier hoofdstukken voor de tentoonstellingscatalogus maar sprak hij ook de audiotour in. Als hij vertelt over de laatste momenten van de tsarenfamilie in 1917 komen bezoekers, die hem herkennen van televisie, om ons heen te staan. De op-en-top gentleman geniet zichtbaar. Vanuit de balzaal komen we in een saffierblauw kabinet en vervolgens in kleine kamers die diverse thema’s laten zien: rouw, trouw, liefde en ijdelheid.

“Voor het eerst in Nederland wordt zo’n compleet beeld getoond van het rijke hofleven”

Pruik

In het boudoir van Catherina de Grote ontwaren we een pruik van zilverdraad. Dat moet ongelooflijk hebben gekriebeld, merken we op. Martijn: “Absoluut, dat was echt afzien voor de draagster.” Wat zijn meest favoriete stuk is? Martijn hoeft geen moment na te denken: “Dat is de grote broche van keizerin Elisabeth in de vorm van een boeket, waarin meer dan 450 roosgeslepen diamantjes, 400 briljanten, saffieren, robijnen en smaragden zijn verwerkt.” De maker heeft er, als grapje, een insect, zittend op een smaragden takje, aan toegevoegd. Wat moet dat een fantastisch en oogverblindend effect hebben gehad als zij hiermee binnenkwam.

Russische vorst Aleksadr Gortsjakov

Dandy en eye candy

Als we het dandykabinet betreden, houden we onze adem in. Martijn: “Dit portret van deze Russische vorst Aleksadr Gortsjakov vind ik persoonlijk heel mooi. Hij was een ongelooflijk mooie man.” Martijn valt een moment stil. In het kabinet wijst hij op de prachtig versierde sigarenkokers en het zakmes dat een strijkvlak voor lucifers heeft. “Mannen pronken mee met hun zakhorloges, zegelringen, ordetekens, knopen, gespen, sterren en degens.” Daar gingen ze soms letterlijk onder gebukt. “De meest markante figuren aan het hof waren tot in de puntjes verzorgd en rijkelijk gedecoreerd.” Pronkzucht en ijdelheid zijn de woorden waar alles om draait.

Vroeger schitterden mannen dus ook al. Jarenlang heerste er de afgelopen decennia een taboe op het dragen van sieraden bij een man. Maar het lijkt er alsof de hedendaagse mode dat doorbreekt. Of toch niet? “Een man kan wel degelijk juwelen dragen. Armbanden en ringen: het kan allemaal. Hoewel mannen meer dan vijftig jaar geleden met hun uiterlijk bezig zijn, is de drempel nog niet helemaal geslecht. Zelf draag ik hedendaagse juwelen gewoon op mijn jasje. Eén mooi ding vind ik chique. Of deze echt zijn of niet, maakt niet zoveel uit. Het gaat mij om het verhaal erachter.”

“Eén mooi ding vind ik chique.

Het gaat mij om het verhaal erachter.”

Man of sieraad?

Waar kijkt hij eerst naar als een man op een feestje binnenkomt, de sieraden of de man? Hij schaterlacht: “Natuurlijk eerst de man en dan zijn versiering. Het is prachtig als een man op een gepaste manier juwelen draagt.” Hij maakt wel het voorbehoud dat één goed juweel meer dan voldoende is. Aan het eind van de tentoonstelling komen bij het hoogtepunt van de tentoonstelling. “Dit is een schitterend diadeem van tsarina Maria Fjodorova, de echtgenote van tsaar Alexander III. Het is door één van de belangrijkste goudsmeden van hofjuwelier Fabergé gemaakt.” Hij vervolgt: “Het juweel is uitgevoerd in zilver met een gouden achterzijde en bezet met ontelbare diamanten. Op drie plaatsen in het diadeem hangen slingers van diamanten, zogenaamde pampilles, die een cascade, een waterval van schittering, veroorzaken als het hoofd wordt bewogen.” Het diadeem is zeker niet een comfortabele accessoire, zegt Martijn. “Het moet altijd goed worden bevestigd om afvallen of scheef hangen tegen te gaan. Zo kan het de draagster zelf zware hoofdpijnen opleveren.”

Scheef

Beelden van koningin Maxima met haar scheefhangende diadeem tijdens een staatsbezoek gingen de hele wereld over. “Het is een enorme uitdaging het goed te dragen.” Is het nu een diadeem of een tiara? “In koninklijke kringen heeft men het over een diadeem. In feite is dat een correcte benaming. Het diadeem kent een lange traditie die teruggaat tot de oudheid. Martijn doceert: “Priesters droegen die hoofdkransen in de tempels, net als winnaars bij belangrijke sporttoernooien. Beelden van goden werden getooid met een krans van laurier of olijf. Die kransen werden veelal gemaakt van bladgoud.”

“Beelden scheefhangende diadeem van Maxima gingen de wereld over”

Bij bezoeken draagt koningin Maxima regelmatig hoofdsieraden. Een smakelijk anekdote wil Marijn ons niet onthouden. “De markiezin van Londonderry verloor tijdens de kroning van koning Edward VII in 1902 haar imposante diadeem bij een wc-bezoek in de pot. Met heel veel moeite en een heuse verlostang kon het juweel uit zijn benarde positie worden bevrijd. En weet je wat: even later schreed de markiezin met het schoongemaakte juweel unverfroren de kathedraal weer binnen.

Korset

De overdadige Russische hofcultuur kwam in 1918 abrupt ten einde. Veel Romanovs overleefden de Russische Revolutie niet. Een van de weinige overlevenden was tsarina Maria Fjodorova, die naar Denemarken vluchtte en een klein deel van haar juwelen mee kon nemen. Over de executie van de tsaar, zijn vrouw en kinderen vertelt een zichtbaar ontroerde Martijn: “Wist je overigens dat hun dochters moeilijk te doden waren, vanwege de juwelen, die ze in hun korset hadden ingenaaid?” De schutters beleefden de schrik van hun leven toen de kogels op de ‘onsterfelijke’ dochters afketsten en moesten hun bajonet gebruiken om hun vreselijke werk af te maken.


Topontwerpers en Hermitage-ambassadeurs Bibi van der Velden, Edwin Oudshoorn en Jan Taminiau lieten zich inspireren door de juwelen. Ze kozen ieder een favoriet en verbonden hun geliefde object met hun eigen werk. Taminiau werd getriggerd door alledaagse materialen die op bijzondere wijze worden toegepast. Zo viel zijn oog tijdens het bezoek aan het Winterpaleis in Sint-Petersburg op de achttiende eeuwse parure van goudfiligrein.

Een parure is een set van sieraden die zijn gemaakt om bij elkaar te worden gedragen, meestal bestaande uit een halsketting, broche, oorbellen en één of twee armbanden. Een diadeem kan onderdeel zijn van een parure. Een kleinere set, bijvoorbeeld ketting en oorbellen, noemt men een demi-parure of halve parure. Taminiaus juweel bevat niet alleen briljanten, goud en zilver, maar ook cameeën van glas en papier-maché, een tamelijk alledaags materiaal.


Lezing

Op zaterdag 4 januari 2020 geeft Martijn Akkerman de lezing ‘Het Russische hof, zijn mode en zijn juwelen’. Hierin gaat hij dieper in op de inhoud van de tentoonstelling. Juwelen, portretten, kleding en accessoires passeren de revue. Van Museum de Hermitage mag De Gaykrant drie kaarten voor de lezing beschikbaar stellen. Wil je hier kans op maken, stuur dan je gegevens naar info@degaykrant.nl


Juwelen! Schitteren aan het Russische hof is tot en met zondag 15 maart 2020 te zien in de Amsterdamse Hermitage. Voor meer informatie kijk je op www.hermitage.nl

 

•••

Adverteren op Gaykrant en daarmee onafhankelijke journalistiek met een regenboograndje mogelijk maken?

Klik hier voor meer informatie!

 

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.