Tijdens het onlangs gehouden Nederlandse film Festival 2019 ging de documentaire Celibaat van regisseur Daan Jongbloed (35) in première. Hij maakte een indrukwekkende film over een manier van leven die aan het verdwijnen is. Maandenlang filmde hij bij de Kruisheren van Sint Agatha. Openlijk spraken mannen van deze kleine katholieke gemeenschap over het celibaat, hun seksuele onthouding en de afwezigheid van een liefdesrelatie. De Gaykrant spreekt met de maker over zijn nieuwste werk dat nu in de filmtheaters in Nederland is te zien.
Tekst: Paul Hofman
Boer Peer
Het is niet zijn eerste film, vertelt hij ons. Eerder bracht hij de 97-jarige teruggetrokken Boer Peer in beeld die leefde alsof de tijd honderd jaar stil had gestaan. Jongbloed studeert zes jaar geleden af als documentaireregisseur. Na zijn studie gaat hij meteen aan de slag. Met camera en microfoon in zijn rugzak reist hij kris kras door het land. Hij hoopt de schoonheid, de pijn en de magie van het leven op zijn mooiste, meest oprechte en bizarste momenten voor zijn camera te vangen. Met zijn documentaire Boer Peer wint hij diverse filmprijzen.
“Ik voel mij aangetrokken tot plekken aan ‘de rand van de samenleving’, waar het leven anders is”
Afwezigheid van liefde
Voor het maken van Celibaat woont Jongbloed gedurende de zomer in 2018 lang in het oudste klooster van het land. Eén voor één gaat hij met de kloosterlingen in gesprek. Wat bracht hem op het idee deze film te maken? Hij aarzelt geen moment: “Ik voel mij aangetrokken tot plekken die aan ‘de rand van de samenleving’ liggen, waar het leven anders is. Zoals bij Boer Peer, en ook bij dit klooster. Het zijn ook plekken waar de tijd stilgestaan lijkt te hebben, dat nostalgische trekt mij aan, en maakt mij nieuwsgierig naar de mensen die daar leven. Mijn insteek was de nieuwsgierigheid, dus niet gelijk het celibaat. Dat kwam gaande weg ter spraken. Toen de gesprekken daar steeds meer naar toe neigde, voelde ik wel snel dat daar een groot thema voor de film lag. Het celibaat bleek een gevoelig onderwerp, waar onderling in het klooster zelden tot nooit over gesproken werd. Maar toen ik met de kloosterlingen in gesprek ging over hun seksuele onthouding en de afwezigheid van een liefdesrelatie bleek al snel dat de behoefte om er over te praten er wel degelijk was. Tijdens het filmen deden de kloosterlingen verrassende openbaringen die voor elkaar tot dus ver nog geheim waren gebleven.”
“De openheid die de Kruisheren uiteindelijk getoond hebben vind ik ook heel bijzonder”
Kruisheren
Voor zijn documentaire benaderde Jongbloed veel kloosters, maar bij alle werd hem de deur gewezen. Totdat hij in contact kwam met Kruisheer Joe. Deze was nieuwsgierig en nodigde hem uit. “Ik ben langs gegaan en heb de zes Kruisheren van Sint Agatha ontmoet tijdens hun dagelijkse koffiemoment. Ik wist toe nog niet dat het celibaat zo centraal zou komen te staan. Wel was ik erg duidelijk dat ik een persoonlijke film wilde maken. Dus dat ik geen geschiedenisverhaal, maar een intieme documentaire wilde maken. De Kruisheren waren nieuwsgierig. Joe vertelt dat in het begin van de film ook.” Letterlijk zei Joe dat hij aan de ene kant huiver had voor de vragen die ik zou gaan stellen, maar aan de andere kant had hij ook echt zin om het gesprek met jou aan te gaan. “De openheid die de Kruisheren uiteindelijk getoond hebben vind ik ook heel bijzonder.”
Intiem
Vervolgens krijgt Jongbloed een kamertje in het klooster toegewezen. Zes weken lang bivakkeerde hij er. “Alleen de eerste week probeerde ik mee te leven in het ritme van het klooster, daarna ging ik aan de slag met de film. Zo maakte ik opnamen van onder meer de dagelijkse rituelen, het gebed en het middagmaal. Tussendoor voerde ik intieme interviews met de Kruisheren. Langzaam lieten ze mij toe en werden de gesprekken intiemer.”
“Zo vertelde hij dat hij nog iets kwijt wilde, namelijk dat hij ook op mannen valt”
Verlichte monniken
Wat Jongbloed daarbij het diepst raakte? Hij valt even stil en zegt dan: “De openheid; over twijfels in God, de moeizame kant van het samen leven met de andere kloosterlingen, en uiteraard de ervaring van het celibaat. Ze waren open over hun worstelingen, verlangens en twijfels. Heel open zelfs. Ze hielden zich niet voor als verlichte monniken, maar lieten mij echt hun menselijke kant zien. Dat raakte mij, en maakte dat ik mij met hen verbonden voelde. En pater Joe heeft mij wellicht nog het meest geraakt. Hij had vooral de behoefte in het gesprek met mij, en kon dingen vertellen die hij eerder nog niet had durven uiten. Zo vertelde hij mij op een moment dat hij nog iets kwijt wilde, namelijk dat hij ook op mannen valt. Dit zit nu in de film, met toestemming van Joe. Maar hij vind het wel enorm spannend wat reactie zullen zijn, Want in zijn omgeving is het niet zo vanzelfsprekend hier open over te zijn.”
Taboe
In hoeverre herken je je in zijn verhaal? “Ik ben zelf hetero. Maar als ik dan de schaamte zie bij Joe die hij heeft om zijn homoseksuele gevoelens vind ik dat erg. Joe kiest er niet voor de gevoelens te hebben, die zijn er gewoon. Een leven lang heeft hij dit geheim moeten houden, omdat hij is opgegroeid met het idee dat die gevoelens slecht zijn. Dat hij daarmee dus ook een stukje ‘slecht’ is. Daarom hoop ik dat de film kan helpen dit onderwerp bespreekbaar te maken binnen de kerkelijke gemeenschappen, en uiteindelijk kan bijdragen aan meer acceptatie van homoseksuele geaardheid binnen het geloof.” Hoe kijkt de regisseur zelf aan tegen het taboe homoseksualiteit in kerk en kloostergemeenschap-pen? “Zodra iets een taboe is, voelt het al niet goed. Joe kon zijn gevoelens niet openlijk uiten, en daardoor heeft hij toch een last moeten dragen. Wat zou het fijn geweest zijn als dat niet nodig was geweest en dat pater Joe al eerder openlijk had kunnen spreken over zijn gevoelens.
Uiteraard zijn er kloosterlingen en religieuzen die dit wel deden. Maar dat wordt dan ook gelijk gezien als iets waar ‘lef’ voor nodig is. Niet vanzelfsprekend. Maar ik snap het ook wel, seksualiteit is sowieso een moeilijk onderwerp, ook voor mij, daar komt al snel schaamte bij kijken. Volgens mij zijn we wel langzaam op weg naar een meer open mentaliteit in de westerse samenleving. Maar zoiets heeft natuurlijk tijd nodig, we komen nu eenmaal vanuit een verleden waar dit soort onderwerpen taboe zijn. Ik hoop dat de kerk meer openheid en acceptatie aan de dag zal hebben voor homoseksualiteit. Maar ja, in veel landen in de wereld zijn we daar nog ver vandaan…Ik vind dat dan voor mij echt een struikelpunt bij de katholieke kerk. Ik kan mij niet voorstellen dat er een God bestaat die liefde afkeurt, dus ook niet tussen twee mannen of vrouwen.”
“Het zou fijn zijn als mijn documentaire kan helpen het taboe over seksualiteit én homoseksualiteit te doorbreken”
Herkennen
Over wat hij met zijn film wil bereiken, is hij heel duidelijk. ”Het zou fijn zijn als mijn documentaire kan helpen om het taboe over seksualiteit én homoseksualiteit kan doorbreken. Ik wil proberen om de documentaire binnen kloosters te vertonen, om als aanleiding te dienen voor een gesprek. Want ik denk dat het daar zal moeten beginnen, bij het gesprek er over aan te gaan. En daarbij probeer ik in mijn documentaires altijd iets van onze menselijke worstelingen in beeld te brengen, onze eenzaamheid, verlangens en gemis. Dingen waar we allen mee moeten dealen en een weg in zien moeten te vinden. Ik vind het mooi als mijn films de kijker even kan laten kijken naar die diepere kant in de mens, waarin we elkaar kunnen herkennen.”
Hoe kijkt hij aan tegen het celibaat? “Tja, als het een heel bewuste keuze is denk ik dat seksuele onthouding je misschien wat kan brengen. Je bent dan de baas over je driften en verlangens. Beheersing vind ik wel iets goed. Maar ik denk dan eerder voor periodes, als een soort retraites.. Een van de meer open minded broeders zegt in de film ook ” Ik denk dat als je je neus snuit dat je reiner bent als daarvoor”. Die ontlading is denk ik ook gewoon nodig. Dus ik denk dat dat celibaat, als het er toch is, beter iets wat luchtig bekeken moet worden. Het lijkt mij niet gezond om dat totaal in te houden. En tja, geen intimiteit met een ander, dat lijkt me nogal wat… Ik zou er niet voor kiezen. Ik zag eens een test op televisie, waar jonge aapjes wel voeding en drinken kregen maar geen aanraking. De aapjes gingen dood. De boodschap; aanraking is een eerste levensbehoefte. Dus daar wil ik mij zelf wel graag in voorzien. Maar toch kan ik mij wel voorstellen dat het klooster mensen aantrekt; de soberheid, het ritme en de spiritualiteit. Het maakt het leven makkelijk en tegelijk geeft het de kloosterlingen een diepe betekenis aan het leven.”
De documentaire is nu te zien in de filmtheaters in Nederland.
Meer informatie? Kijk op www.celibaat.com
•••
Adverteren op Gaykrant en daarmee onafhankelijke journalistiek met een regenboograndje mogelijk maken?
Klik hier voor meer informatie!
